Grzegorz Piątek, Marcin Czerkasow, Małgorzata Żarów i Jerzy Koch laureatami Nagrody Literackiej Gdynia 2023

25 sierpnia 2023

W piątek w gdyńskim Teatrze Muzycznym poznaliśmy laureatów Kostek Literackich. Nagrodę Literacką Gdynia otrzymali Grzegorz Piątek za esej „Gdynia obiecana”, Marcin Czerkasow za tom poetycki „Mountain View”, Małgorzata Żarów za prozę „Zaklinanie węży w gorące wieczory” oraz Jerzy Koch za tłumaczenie powieści „Mój mały zwierzaku”.

Spośród 20 nominowanych książek w czterech kategoriach kapituła nagrody pod przewodnictwem Jerzego Jarniewicza wytypowała te najbardziej w opinii jurorów wyjątkowe, nietuzinkowe, wybitne. Ich autorzy i autorka otrzymali pamiątkowe statuetki oraz nagrody finansowe w wysokości 50 tysięcy złotych.

W kategorii „esej” zwyciężył Grzegorz Piątek i jego szeroko komentowana „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939”, która ukazała się nakładem Wydawnictwa W.A.B. Jak argumentowano podczas laudacji, „ignorując linie proste ideologii, autor wędruje po mieście zygzakiem, eksponując bzdury i sukcesy, spełnienia i zawody. Przewodnikiem nie byłby tak subtelnym, gdyby nie pomagał mu język: uczony a dowcipny, ironiczny a skupiony, zdatny zarówno do spoistej argumentacji, jak i do błyskotliwej pointy, zwrotny niczym mała żaglówka w zatoce”.

Grzegorz Piątek z Kostką Literacką (fot. Anna Rezulak)

Grzegorz Piątek to pisarz, publicysta, krytyk, z wykształcenia architekt, znawca historii i architektury Warszawy. Jest dwukrotnym laureatem Nagrody Literackiej m.st. Warszawy: za biografię prezydenta stolicy „Sanator. Kariera Stefana Starzyńskiego” (W.A.B.) oraz za bestsellerową książkę „Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949” (W.A.B.). W tym roku został laureatem Paszportu Polityki, a jego reportaż o Gdyni zbiera nagrody i nominacje do najważniejszych literackich nagród w Polsce.

„Książka poszła do druku – sprawdzałem na wszelki wypadek dzisiaj w kalendarzu – 29 sierpnia zeszłego roku, czyli prawie dokładnie rok temu, i nie przypuszczałem, że zawiedzie mnie do tylu miast na spotkania, że zdobędzie takie uznanie i że też na tę scenę trafię, właśnie do Gdyni, która jest bohaterką książki, i że zdobędzie też uznanie tak znakomitego grona znawców naprawdę znających się na literaturze” – mówił ze sceny Grzegorz Piątek. „Ta książka, jak wszystkie nominowane w tym roku w kategorii 'esej’, sięga w przeszłość, to są książki o historii, ale mam nadzieję, że odczytają tam państwo też wezwanie do budowy lepszej przyszłości, bardziej sprawiedliwego świata, bo uważam, że miasto jest tylko na tyle szczęśliwe, na ile szczęśliwi są najmniej uprzywilejowani, najsłabsi mieszkańcy i mieszkanki, tak więc budujmy taki świat” – dodał.

Kolejną nagrodę, w kategorii „poezja”, przyznano Marcinowi Czerkasowowi za tomik „Mountain View”, za którego wydaniem stoi Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu. Zbiorem tym Czerkasow wraca po 8-letniej przerwie w pisaniu. Według słów kapituły jest to książka, której autor „odważa się na potyczkę z bodaj najsilniejszymi poetykami ostatnich dekad. (…) Wychodzi z tego starcia zwycięsko, bo udaje mu się wpleść w wiersze nie tylko własną melodię, ale też zmusić ten nowopowstały język do pracy nad krytyką społeczną, aktywnym myśleniem raczej o czymś niż niczym”.

Marcin Czerkasow (fot. Anna Rezulak)

Marcin Czerkasow jest poetą, tłumaczem, wydawcą i projektantem graficznym. Autorem arkusza „Płonące ciasteczko” (2006) oraz tomów poetyckich „Fałszywe zaproszenia” (2008) i „Przede wszystkim zniszczenia” (2014), a także założycielem oficyny Disastra Publishing. „Jestem zdumiony i zaskoczony. Podwójnie” – powiedział krótko laureat, dziękując za nagrodę.

Nagrodę w kategorii „proza” otrzymała Małgorzata Żarów za swą debiutancką, oniryczną powieść „Zaklinanie węży w gorące wieczory”, wydaną przez Wydawnictwo Czarne. Tak swój wybór komentowała kapituła podczas finałowej gali: „Nagradzamy książkę, w której lipcowy żar lejący się z nieba i burleskowo-apokaliptyczna sceneria owianej tajemniczym dymem Warszawy łączą się z fascynującą i przejmującą opowieścią o patrzeniu i byciu oglądanym”.

Małgorzata Żarów (fot. Anna Rezulak)

Małgorzata Żarów pracowała jako lektorka języka angielskiego i analityczka do spraw przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy, ale żadne z tych zajęć nie zajmuje jej tak bardzo, jak pisanie. Mieszka w Warszawie. Jej debiutancka powieść otrzymała nominację m.in. do międzynarodowej nagrody Premio Grand Continent 2022. „Dwa słowa: dziękuję bardzo” – skomentowała przyznanie nagrody autorka.

W kategorii „przekład na język polski” literacką kostkę otrzymał Jerzy Koch za tłumaczenie z niderlandzkiego książki Marieke Lucasa Rijnevelda pt. „Mój mały zwierzaku” (Wydawnictwo Literackie). Jerzy Koch nominowany był do gdyńskiej nagrody drugi rok z rzędu – w ubiegłym roku otrzymał nominację za tłumaczenie powieści „Niepokój przychodzi o zmierzchu”. Kapituła doceniła tłumacza za mistrzowskie, prawdziwie wysmakowane, zaskakująco czułe, niekończące się zdania, oddające duszną atmosferę przerażającego w swojej istocie monologu głównego bohatera.

Jerzy Koch (fot. Anna Rezulak)

Jerzy Koch jest profesorem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz University of the Free State w RPA, literaturoznawcą, niderlandystą i germanistą z wykształcenia. Specjalizuje się w literaturze i języku afrikaans, literaturze kolonialnej, niderlandzkiej i południowoafrykańskiej. Jest laureatem m.in. nagrody im. Martinusa Nijhoffa za dorobek w dziedzinie tłumaczeń literatury niderlandzkiej na polski oraz nagród Algemeen-Nederlands Verbond i Ministerstwa Spraw Zagranicznych Królestwa Holandii za propagowanie kultury niderlandzkiej w Polsce.

„Jestem wzruszony i chciałem podziękować tej krótkiej wspólnocie wszystkich nominowanych w mojej kategorii, ale także w innych, dlatego że miałem takie poczucie, że zasługuję tą książką na nagrodę, ale przecież wiem, że takie poczucie mieli wszyscy nominowani i wszyscy naprawdę zasługują na to. Chciałem też podziękować mojemu wydawcy, Wydawnictwu Literackiemu, tu jest obecny pan Andrzej Stańczyk, ale także pani Ewelinie Korostyńskiej, redaktorce tej książki. Chciałem podziękować tym, którzy się męczyli, czytając wszystkie przekłady, ale także wszystkie inne (zgłoszone – przyp.red.) książki. To wielka praca i bardzo wam dziękuję, że zdecydowaliście się na mój przekład Marieke Lucasa Rijnevelda. Dziękuję też w całym nierządzie, który się rozpanoszył, samorządowi i panu prezydentowi, że ta nagroda jest i trwa, i że jest dojrzała – 18 lat. A na koniec chciałem podziękować mojej żonie, Magdalenie, która czyta ze mną przekłady. Czyta na głos ostatnią wersję, a ja siedzę z nosem w oryginale i tylko mówię: 'Magda, trochę wolniej, bo ja muszę tu się jeszcze zorientować w tym niderlandzkim tekście’. Jej głos obiektywizuje mój przekład, a że jest profesorką literatury, a także tłumaczką literatur bałkańskich, często mi pomaga” – mówił Koch.

Nagroda Literacka Gdynia została powołana do życia w 2006 roku przez prezydenta Gdyni Wojciecha Szczurka. Przyznawana jest za wyjątkowe osiągnięcia literackie żyjącym, polskim autorom, których książki ukazały się w poprzednim roku. Na równi honoruje poetów, prozaików, eseistów oraz tłumaczy. W 2023 roku do nagrody zgłoszono łącznie 552 książki, spośród których wyłoniono nominowanych, a potem laureatów.

„Książka Grzegorza Piątka czytana była przez mieszkańców Gdyni chyba jak żadna inna w historii nagrody. Z powieścią Małgorzaty Żarów spotkaliśmy się pierwszy raz już w ubiegłym roku na festiwalu, gdzie miała ona swoją premierę i po cichu kibicowaliśmy temu świetnemu debiutowi. Poszerzanie granic polszczyzny przez Jerzego Kocha to także dla nas nie nowość, bo zachwycaliśmy się jego translatorskim kunsztem już przy okazji poprzedniej nominacji. Ale to poezja okazała się pocieszycielką w chwili największego strapienia. Marcin Czerkasow w wierszu otwierającym nagrodzony tomik pisze o doświadczeniu człowieka, który choć przez chwilę trzymał stopy na plaży, o doświadczeniu osuwającego się spod stóp gruntu, piasku. Jak wiecie państwo, tu, w Gdyni, mamy taki przywilej, to doświadczenie może przysługiwać dość często” – mówił Wojciech Szczurek, prezydent Gdyni.

Przyznaniu nagród towarzyszy co roku festiwal literacki Miasto Słowa, organizowany w Gdyni w ostatnim tygodniu sierpnia. Tym razem wydarzenia potrwają do niedzieli 27 sierpnia.

Poniżej możecie zobaczyć zapis transmisji z gali Nagrody Literackiej Gdynia: