Georgi Gospodinow laureatem Międzynarodowego Bookera 2023 za powieść „Schron przeciwczasowy”

24 maja 2023

Bułgarski pisarz Georgi Gospodinow otrzymał Międzynarodową Nagrodę Bookera 2023 za powieść „Schron przeciwczasowy”. Statuetka i połowa nagrody pieniężnej wynoszącej 50 tysięcy funtów została przyznana również jego tłumaczce na język angielski, Angeli Rodel. Laureatów ogłosiła we wtorek wieczorem podczas uroczystej gali w Sky Garden w Londynie przewodnicząca kapituły, Leïla Slimani.

To ten rzadki przypadek Bookera, kiedy nie musimy szukać w mediach społecznościowych informacji, kto opublikuje polski przekład uhonorowanej książki, ponieważ ten zdążył się już ukazać i zdobyć sobie w naszym kraju grono czytelników. „Schron przeciwczasowy” wypuściło w 2022 roku Wydawnictwo Literackie w tłumaczeniu Magdaleny Pytlak. Georgi Gospodinow otrzymał w Polsce w 2019 roku Literacką Nagrodę Europy Środkowej Angelus za swoją poprzednią książkę, a potem spotkał się z czytelnikami na Festiwalu Góry Literatury i Big Book Festival.

Powieść „Schron przeciwczasowy” opowiada o wyjątkowej klinice przeszłości założonej dla osób cierpiących na chorobę Alzheimera. Pacjenci mogą wybierać spośród wszystkich minionych dekad XX wieku, by odnaleźć swoją bezpieczną przestrzeń. Każde piętro kliniki odtwarza jedną z minionych dekad w najdrobniejszych szczegółach, umożliwiając chorym cofnięcie się w czasie i odblokowanie blaknących wspomnień. Gdy wieści o klinice rozchodzą się po świecie, coraz więcej zdrowych ludzi przybywa, żeby szukać w niej schronienia. Mają nadzieję na ucieczkę od okropności współczesnego życia. Narrator książki zostaje uwikłany w spisek mający na celu zatrzymanie samego czasu.

Do Międzynarodowej Nagrody Bookera zgłoszono w tym roku 134 książki autorów z całego świata, przetłumaczone na język angielski i opublikowane w Wielkiej Brytanii lub Irlandii między 1 maja 2022 a 30 kwietnia 2023 roku. Spośród nich kapituła wyłoniła 13 nominowanych tytułów, a potem finałową szóstkę. Ostatecznie zdecydowano, że statuetka należy się autorowi i angielskiej tłumaczce „Schronu przeciwczasowego”.

„Nasz zwycięzca, 'Schron przeciwczasowy’, to genialna powieść, pełna ironii i melancholii. To głębokie dzieło, które podejmuje bardzo aktualne pytanie: co się z nami dzieje, gdy znikają nasze wspomnienia? Georgi Gospodinow wspaniale radzi sobie zarówno z indywidualnymi, jak i zbiorowymi losami. I to właśnie równowaga między tym, co intymne, a tym, co uniwersalne, przekonała nas i poruszyła” – powiedziała przewodnicząca jury, Leïla Slimani.

Georgi Gospodinow (fot. The Booker Prizes)

„To powieść, która w równym stopniu skłania do refleksji i czujności, co nas porusza, ponieważ wrażliwym i precyzyjnym językiem potrafi uchwycić w proustowskim duchu dojmującą kruchość przeszłości. W samej swej formie łączy w sobie wspaniałą nowoczesność z odniesieniami do czołowych dzieł literatury europejskiej, zwłaszcza poprzez postać Gaustine’a, emanację świata na skraju wyginięcia. Tłumaczce Angeli Rodel udało się znakomicie oddać ten styl i język” – dodała.

Gospodinow to najczęściej tłumaczony i nagradzany bułgarski pisarz, jaki pojawił się po upadku komunizmu. Jego książki zostały przełożone na ponad 25 języków. Powieść „Schron przeciwczasowy” otrzymała już najważniejsze włoskie wyróżnienie Premio Strega Europeo.

„Pisarze nie tylko z mojego kraju, ale także z Bałkanów często czują się poza sferą anglojęzycznej uwagi. Powszechnie przyjmuje się, że 'wielkie tematy’ są zarezerwowane dla 'wielkiej literatury’, czyli literatury pisanej w wielkich językach, podczas gdy małe języki, niejako domyślnie, pozostawia się temu, co lokalne i egzotyczne. Nagrody takie jak Międzynarodowy Booker zmieniają status quo, co jest bardzo ważne. Myślę, że każdy język jest w stanie opowiedzieć historię świata i historię pojedynczej osoby” – powiedział Gospodinow, odbierając nagrodę.

Tłumaczka książki na język angielski, Angela Rodel (fot. The Booker Prizes)

„Wydaje się niestety, że w świecie anglojęzycznym istnieje szowinistyczne przekonanie, że przekłady to takie 'drugie skrzypce’, w jakiś sposób mniej atrakcyjne niż dzieła oryginalnie pisane w języku angielskim. Duża międzynarodowa nagroda, taka jak Międzynarodowy Booker, rzuca wyzwanie temu krótkowzrocznemu anglocentrycznemu założeniu i pokazuje, że mamy moralny obowiązek wysłuchać głosów spoza naszej strefy komfortu i uznać, że życiowe doświadczenia ludzi, których językiem nie jest angielski, mówią nam tak samo wiele o ludzkiej kondycji, jak czyni to nasza literatura” – dodała tłumaczka Angela Rodel.

Renoma Międzynarodowej Nagrody Bookera sprawi, że „Schron przeciwczasowy” zyska z pewnością jeszcze więcej czytelników nie tylko w Wielkiej Brytanii, ale i w innych krajach świata. Zanim ubiegłoroczna laureatka, Geetanjali Shree, otrzymała statuetkę jako pierwsza laureatka z Azji Południowej, angielskie wydanie jej książki sprzedało się przez pół roku w nakładzie 473 egzemplarzy. Od momentu znalezienia się książki na długiej liście nominowanych w lutym 2022 roku do końca maja 2022 roku sprzedaż wzrosła do 5 tysięcy egzemplarzy. W ciągu dziewięciu miesięcy od wygranej rozeszło się kolejne 25 tysięcy egzemplarzy, a to nie koniec. Prawa do książki zostały bowiem sprzedane w kilkunastu językach.

Wydawnictwo Literackie zapowiada, że już jesienią opublikuje następną powieść Georgiego Gospodinowa zatytułowaną „Historia naturalna”.