Georgi Gospodinow laureatem Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus 2019

20 października 2019

W sobotę 19 października we Wrocławiu już po raz czternasty wręczono Literacką Nagrodę Europy Środkowej Angelus, najważniejsze wyróżnienie przyznawane pisarzom z Europy Środkowej, których proza została wydana po polsku. W tym roku po raz pierwszy Angelusa otrzymał pisarz pochodzący z Bułgarii. Georgiego Gospodinowa jury doceniło za powieść „Fizyka smutku”, określaną bułgarskim „Sto lat samotności”.

Urodzony w 1968 roku Georgi Gospodinow to jeden z najchętniej tłumaczonych na języki obce prozaików i poetów bułgarskich, którego twórczość omawiana jest na łamach tak prestiżowych tytułów jak m.in. „The New York Times” czy „The New Yorker”. W ojczyźnie wydał dotąd 7 książek poetyckich i 8 prozatorskich, w tym „Fizykę smutku” z 2012 roku – powieść, której pierwszy nakład rozszedł się w przeciągu zaledwie trzech tygodni. W Polsce książkę tę w roku 2018 wydało Wydawnictwo Literackie w przekładzie Magdaleny Pytlak.

Jak mówił sam autor podczas spotkania z nominowanymi do Angelusa, „Fizyka smutku” powstała jako próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego Bułgaria uchodzi za jeden z najsmutniejszych krajów na świecie. „Gospodinow zachęca do ponownego zastanowienia się nad sensem mitu o Minotaurze i pozwala zrozumieć, że potwór w istocie jest ofiarą. W tej prozie realia bułgarskiego życia zostały tak rozmyślnie zuniwersalizowane, że mogą stać się zupełnie bliskie polskiemu czytelnikowi, który przy okazji może dowiedzieć się, dlaczego na Bałkanach połykano żywe ślimaki…” – tak opowiada o książce Urszula Glensk, jedna z jurorek Angelusa. Dodaje też: „To powieść o empatii. 'Bułgarskie’ Sto lat samotności. Tak brzmi wielka literatura”.

„Moja powieść traktuje o smutku, po bułgarsku tŭga. Gdybyście chcieli teraz wypowiedzieć to słowo, tŭga, odnieślibyście wrażenie, jakbyście coś połykali, ponieważ jest ono nieartykułowane. Dlatego tak trudno jest pisać o smutku. Uważam jednak, że to ważne, aby o nim pisać i pamiętać. To ważne, aby pamiętać o empatii, ponieważ jeśli literatura i opowiadanie historii mogą czegoś dokonać, to rozwinąć empatię” – powiedział Georgi Gospodinow, dziękując tłumaczce, wydawcy, kapitule nagrody i pozostałym nominowanym. „Pierwszy raz byłem we Wrocławiu 15 lat temu na zaproszenie Olgi Tokarczuk. Ona jest osobą, która zawsze mnie wspierała” – dodał laureat. Warto w tym miejscu przypomnieć, że polska noblistka napisała notę polecającą na polskie wydanie „Fizyki smutku”, określając powieść „przejmującym studium mitu, który dzieje się zawsze i wszędzie”.

Tegorocznego zwycięzcę wskazało jury w składzie: Mykoła Riabczuk (przewodniczący), prof. Marcin Cieński, dr hab. Urszula Glensk, Ryszard Krynicki, prof. Anna Nasiłowska, prof. Małgorzata Szpakowska oraz prof. Piotr Śliwiński. Gospodinow otrzymał czek na kwotę 150 tysięcy złotych oraz statuetkę autorstwa Ewy Rossano. Nagrodę laureatowi podczas gali we wrocławskim Teatrze Muzycznym Capitol wręczył prezydent Wrocławia Jacek Sutryk.

Od 2010 roku, poza nagrodą za książkę, przyznawana jest także nagroda za najlepsze tłumaczenie w wysokości 20 tysięcy złotych. Trafia ona do autora przekładu nagrodzonej książki. W tym roku laureatką została Magdalena Pytlak, wykładowczyni w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Trzecim wyróżnieniem wręczanym podczas gali Angelusa jest przyznawana od pięciu lat Nagroda im. Natalii Gorbaniewskiej. Upamiętnia ona zmarłą w 2013 roku Natalię Gorbaniewską – rosyjską poetkę i dziennikarkę, pierwszą przewodniczącą jury Angelusa. Laureata tego wyróżnienia wskazują czytelnicy poprzez internetowe głosowanie. W tym roku największe uznanie czytelników zyskał ukraiński pisarz Jurij Wynnyczuk ze swoim „Tangiem śmierci” (Wydawnictwo Kolegium Europy Wschodniej).

„’Tango śmierci’ to książka zaskakująca. Kiedy myślałem, że nie mam już ochoty czytać kolejnej historii o Lwowie, idealizującej to miasto i jego wielokulturowość, otrzymałem opowieść wciągającą, wręcz pasjonującą. Polski czytelnik otrzymuje tu zupełnie inną perspektywę spojrzenia na Lwów oraz bardzo współczesnego, houellebecqowskiego wręcz bohatera” – mówi Piotr Śliwiński, juror Angelusa.

W tegorocznym finale Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus znaleźli się następujący autorzy: Bianca Bellová z „Jeziorem” (tłum. Anna Radwan-Żbikowska, Wydawnictwo Afera), Georgi Gospodinow z „Fizyką smutku” (tłum. Magdalena Pytlak, Wydawnictwo Literackie), Siergiej Lebiediew z „Granicą zapomnienia” (tłum. Grzegorz Szymczak, Wydawnictwo Claroscuro), Christoph Ransmayr z „Cesarskim zegarmistrzem” (tłum. Jacek St. Buras, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego), Sasha Marianna Salzmann z „Poza siebie” (tłum. Agnieszka Walczy, Prószyński i s-ka), Jurij Wynnyczuk z „Tangiem śmierci” (tłum. Bohdan Zadura, Kolegium Europy Wschodniej), Polina Żerebcowa z książką „Mrówka w słoiku. Dzienniki czeczeńskie 1994-2004” (tłum. Agnieszka Knyt, Michał B. Jagiełło, wyd. Fundacja Ośrodka KARTA).

Finałową siódemka wyłoniono spośród 105 książek wydanych w 2018 roku, które zakwalifikowane zostały do nagrody. Wśród dotychczasowych laureatek i laureatów Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus znaleźli się m.in. Jurij Andruchowycz, Martin Pollack, Serhij Żadan, Péter Esterházy czy Swietłana Aleksijewicz, późniejsza zdobywczyni Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Organizatorem Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus jest Wrocławski Dom Literatury.

Powieść „Fizyka smutku” Georgiego Gospodinowa w przekładzie Magdaleny Pytlak ukazała się nakładem Wydawnictwa Literackiego.