Saša Stanišić laureatem Angelusa 2023. Joanna Mueller, Piotr Sommer i Ivan Davydenko z nagrodą Silesiusa

14 października 2023

Literacką Nagrodę Europy Środkowej Angelus w tym roku przyznano po raz osiemnasty. Otrzymał ją niemiecki pisarz bośniackiego pochodzenia Saša Stanišić za powieść „Skąd”, a także tłumaczka książki Małgorzata Gralińska. „Córeczka” Tamary Dudy wygrała w plebiscycie czytelników. Wrocławską Nagrodę Poetycką Silesius otrzymali Piotr Sommer za „Książkę roku” zatytułowaną „Lata praktyki” oraz Ivan Davydenko za debiut „Halal”. Stawkę poetyckich wyróżnień uzupełnia Silesius za całokształt dla Joanny Mueller.

Dwie spośród najważniejszych polskich nagród literackich, obie fundowane przez miasto Wrocław, już po raz czwarty zostały wręczone podczas wspólnej gali, która odbyła się w sobotę 14 października we wrocławskim Teatrze Lalek.

W wymiarze finansowym Angelus to najwyższe wyróżnianie przyznawane w Polsce – wynosi 150 tysięcy złotych. W tym roku nagroda ta trafiła w ręce Sašy Stanišicia, niemieckojęzycznego pisarza bośniackiego pochodzenia, który w wieku czternastu lat razem z mamą musiał opuścić dawną Jugosławię i jako uchodźca wojenny trafił do Niemiec. W bardzo autobiograficznej powieści „Skąd” (wyd. Książkowe Klimaty) wraca do przeszłości: dzieciństwa w Jugosławii, ucieczki, przyjazdu do Niemiec, codzienności nastoletniego imigranta, prób odnalezienia się w nowej rzeczywistości. Zadaje pytanie o to, jaki wpływ na nasze życie i jego kształt ma miejsce, w którym przyszliśmy na świat.

Saša Stanišić i tłumaczka jego książki, Małgorzata Gralińska

„Proza Stanišicia jest opowieścią o pamięci, poszukiwaniu tożsamości i języka, by wyrazić siebie oraz historię, której jest się jednocześnie twórcą, ofiarą i świadkiem. Pytanie 'skąd’ wybrzmiewa tu w wielu kontekstach, dotyka najważniejszych tematów i problemów, z jakimi dziś boryka się i musi sobie radzić Europa Środkowa. Niemieckojęzyczny pisarz pochodzenia bośniackiego pokazuje, jak bardzo pogmatwane są współczesne dzieje całego regionu i jak niełatwe wyzwania stawia przed nami los. Nagrodzona powieść to, jak stwierdziło jury w czasie obrad, 'proza nowoeuropejska’, dotykająca sedna naszych czasów” – powiedział o książce juror Angelusa Michał Nogaś.

Nagroda finansowa – wynosząca 40 tysięcy złotych – przyznawana jest także za przekład. Zwyczajowo wyróżnienie to otrzymuje tłumacz bądź tłumaczka zwycięskiej książki. Tym sposobem tegoroczną laureatką Angelusa w tej kategorii została Małgorzata Gralińska, absolwentka filologii germańskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Szkoły Tłumaczy i Języków Obcych UAM. Gralińska jest także autorką przekładu niemieckojęzycznych książek Jaroslava Rudiša, pisarza, który w ubiegłym roku znalazł się w finale Angelusa.

Nagrodzone książki

Trzecim wyróżnieniem związanym z Angelusem jest Nagroda im. Natalii Gorbaniewskiej przyznawana w plebiscycie internetowym przez czytelników. To wyróżnienie upamiętnia zmarłą w 2013 roku rosyjską poetkę i dziennikarkę, pierwszą przewodniczącą jury Angelusa. Laureat otrzymuje zaproszenie do Wrocławia na trzymiesięczne stypendium literackie, które funduje Wrocławski Dom Literatury. W tym roku największą popularnością wśród czytelników cieszyła się „Córeczka” ukraińskiej pisarki Tamary Dudy. Książkę na język polski przełożył Marcin Gaczkowski, a za polskie wydanie odpowiada Wydawnictwo Kolegium Europy Wschodniej.

Zanim jeszcze poznaliśmy werdykt podczas gali mogliśmy obejrzeć krótkie wideo i usłyszeć przesłanie od jednego z nominowanych pisarzy. Mowa o Stanisławie Asiejewie, autorze książki „Świetlana Droga. Obóz koncentracyjny w Doniecku” (tłum. Marcin Gaczkowski, Wydawnictwo Kolegium Europy Wschodniej). Autor nie mógł pojawić się we Wrocławiu z powodu wojny w Ukrainie – jako ochotnik zgłosił się do ukraińskiej armii, by przeciwstawić się rosyjskiemu agresorowi. W swojej wypowiedzi przypomniał: „Jest to wojna między światem wolności a światem tyranii, wojna cywilizacyjna, w której z pewnością zwyciężymy. Chwała Ukrainie!”.

Ivan Davydenko

Z kolei Wrocławska Nagroda Poetycka Silesius wręczona została w tym roku po raz szesnasty. Od swojej pierwszej edycji, kiedy laureatem został Tadeusz Różewicz, przyznawana jest w trzech kategoriach: za debiut, książkę roku i całokształt twórczości. Najlepszym debiutem 2022 roku jury uznało tom „Halal” Ivana Davydenki (wydawnictwo papierwdole & Katalog Press). Autor poza statuetką otrzymał nagrodę finansową wynoszącą 15 tysięcy złotych. Davydenko urodził się w 1988 roku w Żytomierzu, w Polsce mieszka od 2012 roku. Jest redaktorem naczelnym literackiego „Magazynu Malkontenty” oraz autorem podcastu „Jak zostać Ukraińcem”. Na co dzień pracuje w Domu Słów w Lublinie.

„Siłą 'Halal’ jest językowa energia, podkręcona gra na różnych rejestrach. Davydenko to mistrz trashy języka; obok sprawozdań z prekarnego frontu znajdziemy tu popkulturowe szlagiery i ślady wierszy 'poważnych’ poetów, wyznania, wezwania (’jedzcie bogatych’) i eksperymenty z 'ukraińskim polskim’. Jest w tym powaga, ale i dystans, i autoironia. Ta mieszanka jest odświeżająca. 'Halal’ nie odrabia lekcji społecznego zaangażowania z imigracji, prekaryzacji, postkolonialności, ale eksperymentuje na żywym ciele bohatera/miasta/języka” – mówi o książce Alina Świeściak, jurorka Silesiusa.

Piotr Sommer

Silesiusa w kategorii „Książka roku” – a tym samym statuetkę oraz 50 tysięcy złotych – otrzymał w tym roku Piotr Sommer za tom „Lata praktyki” (Wydawnictwo WBPiCAK w Poznaniu), który w tym roku był też nominowany do Nagrody Literackiej Nike. Wcześniej, bo już w 2010 roku, poeta otrzymał Silesiusa za całokształt pracy twórczej. Sommer poza pisaniem poezji zajmuje się też eseistyką i tłumaczeniem współczesnej poezji anglosaskiej – za co otrzymał między innymi Nagrodę Literacką Gdynia. Opublikował już kilkanaście tomów poetyckich i krytycznoliterackich, zredagował wiele ważnych antologii (m.in. prezentujących współczesną poezję amerykańską, angielską i irlandzką), pisze także wiersze dla dzieci. W latach 1994-2022 był redaktorem naczelnym miesięcznika „Literatura na Świecie”.

„Jeśli lata praktyki, na przykład praktykowania wiersza, prowadzą do mistrzostwa, to 'Lata praktyki’ Piotra Sommera są tej zasady znakomitym dowodem. Tom złożony z wierszy niepozornie imponujących – świetnie operujących różnymi rejestrami mowy, potocznej, mówionej, pisanej, i równie dużą gamą nastrojów. Nostalgia miesza się tutaj z zadziornym podejściem do czasu, monolog liryczny ze scenkami rodzajowymi, gorycz z ciekawością” – tak o poezji Sommera opowiada Piotr Śliwiński, przewodniczący jury Silesiusa.

Nagrodzone książki

Silesiusa za całokształt twórczości i nagrodę pieniężną w wysokości 100 tysięcy złotych odebrała Joanna Mueller. Nazwisko laureatki poznaliśmy już w maju podczas 8. Międzynarodowego Festiwalu Poezji Silesius. Mueller jest czwartą kobietą wyróżnioną Silesiusem za całokształt twórczości i najmłodszą laureatką w historii tej kategorii. Urodziła się w 1979 roku w Pile, obecnie mieszka w Warszawie. Jest poetką, eseistką, redaktorką, literaturoznawczynią i krytyczką literacką.

Jako poetka zadebiutowała w 2003 roku tomem „Somnambóle fantomowe”. Na swoim koncie ma łącznie sześć książek poetyckich oraz dwie książki eseistyczne: „Stratygrafie” (2010) i „Powlekać rosnące” (2013), a nawet zbiór wierszy dla dzieci „Piraci dobrej roboty” (2017) i bajkę „Szkoła Czi-Tam” w formie kamishibai (2015). Jest także współredaktorką książek: „Solistki. Antologia poezji kobiet (1989–2009)” (2009) oraz „Warkoczami. Antologia nowej poezji” (2016). Jej twórczość poetycka doczekała się kilku ważnych nominacji, w tym do wrocławskiego Silesiusa aż trzykrotnie, do Nagrody Literackiej Gdynia czy Nagrody Literackiej m.st. Warszawy. Kojarzona z neolingwizmem sama nazywa swą twórczość archelingwizmem. Często podejmuje temat macierzyństwa i dopomina się o feminizm, ten niewykluczający matek, również tych, które zdecydowały się na wielodzietną rodzinę.

Joanna Mueller

Wszyscy nominowani do Angelusa i Silesiusa otrzymali wyróżnienia w wysokości 5 tysięcy złotych.

O wyborze laureatów Silesiusa zadecydowało jury w składzie: Piotr Śliwiński (przewodniczący), Monika Glosowitz, Paweł Mackiewicz, Małgorzata Mikołajczak, Krystyna Pietrych, Paweł Próchniak i Alina Świeściak. W skład jury Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus wchodzą: Martin Pollack (przewodniczący), Wojciech Browarny, Kinga Dunin, Michał Nogaś, Mykoła Riabczuk, Justyna Sobolewska oraz Andrzej Zawada.

Statuetki Silesiusa wręczył przewodniczący rady miejskiej Wrocławia Sergiusz Kmiecik, a Angelusa wiceprezydent Wrocławia Bartłomiej Ciążyński. Galę poprowadzili Katarzyna Janusik (zastępczyni dyrektora Wrocławskiego Domu Literatury) i Maciej Robert (poeta, eseista, dyrektor Domu Literatury w Łodzi).

W niedzielę 15 października o godz. 11:30 w Klubie Proza (Przejście Garncarskie 2) odbędzie się spotkanie z tegorocznymi laureatami Angelusa. Rozmowę poprowadzi Wojciech Browarny. Tego samego dnia o godz. 13:00 warto wziąć udział również w spotkaniu z laureatami Silesiusa. Tę rozmowę poprowadzi Piotr Śliwiński. Oba spotkania obejrzymy m.in. na profilach facebookowych nagród Angelus i Silesius, Wrocławskiego Domu Literatury, Bruno Schulz. Festiwalu czy Wrocławia Miasta Literatury.