15 książek, które miały największy wpływ na Philipa Rotha
W swojej prywatnej bibliotece Philip Roth zgromadził ponad 3,5 tysiąca książek. Trzymał je w drugim domu położonym w północno-zachodnim Connecticut. Beletrystyka znajdowała się w salonie, gabinecie i pokojach gościnnych na piętrze. Literaturę faktu pisarz ulokował w pokoju na tyłach budynku. Liczne wydania własnych książek przechowywał w szafach na poddaszu.
Kiedy w 2016 roku pisarz zdecydował się przekazać po śmierci swoją osobistą kolekcję Bibliotece Publicznej w Newark, przy okazji sporządził listę piętnastu książek beletrystycznych, które uważał za najistotniejsze w swoim życiu. Obok każdego tytułu podał, w jakim wieku po raz pierwszy przeczytał daną książkę.
Oto lista piętnastu książek, które miały największy wpływ na Philipa Rotha:
1. Howard Fast „Obywatel Tom Paine”, pierwsza lektura w wieku 14 lat.
Pisarz mówił po latach, że w powieściach historycznych Howarda Fasta, członka partii komunistycznej, znajdował odbicie „obraz Ameryki przedstawiony z marksistowskiego punktu widzenia. Tyle że wówczas tego nie wiedziałem i nie potrafiłem wyodrębnić żadnego stanowiska”. Szczególnie doceniał personalizację i udramatyzowanie historii USA. Najważniejsza z książek Fasta, „Obywatel Tom Paine”, była też jedną z lektur młodego Zuckermana w powieści „Wyszłam za komunistę”.
2. Philip Wylie „Finnley Wren”, pierwsza lektura w wieku 16 lat.
Roth wielokrotnie w swej twórczości, żeby przywołać chociażby „Kompleks Portnoya” czy „Ludzką skazę”, czerpał z wizerunku dominującej, pasożytniczej „mamy”, jaką przedstawiał w swych powieściach Philip Wylie.
3. Thomas Wolfe „Spójrz ku domowi, aniele”, pierwsza lektura w wieku 17 lat.
Z niepublikowanych notatek Rotha na temat pisarzy można dowiedzieć się, że uważał Wolfe’a za „niespełnionego geniusza”. „Każdy początkujący młody literat rzucał się z pasją na 'Spójrz ku domowi, aniele’ Wolfe’a” ? wspominał w wywiadzie udzielonym „The Guardian”. „’O, zagubiony i przez wichry opłakiwany duchu, wróć!’ Cokolwiek to znaczy, brzmiało nieźle. Jako dzieciak napisałem na marginesie: 'Tak!'”.
4. J.D. Salinger „Buszujący w zbożu”, pierwsza lektura w wieku 20 lat.
Roth twierdzi, że to właśnie twórczość Salingera wpłynęła na „wrażliwość” jego wczesnych opowiadań. „Tego nie można się było nauczyć, studiując literaturę. Czuło się w tym świeżość mówionego języka i wyznania. Bez ozdobników. Jak mogłem się tego nauczyć, czytając Thomasa Hardy’ego?” ? komentował.
5. Saul Bellow „Przypadki Augiego Marcha”, pierwsza lektura w wieku 21 lat.
Jedna z pierwszych książek, jakie Roth kupił w twardej oprawie, co wiązało się z niemałym, jak na ówczesne czasy, wydatkiem. „Nie wiedziałem, jak ją potraktować. Była czymś tak nowym. Stanowiła olbrzymi wyłom w tym, czego mnie uczyli (…) na uniwersytetach” ? mówił. Do końcowych fragmentów „Przypadków Augiego Marcha” Roth nawiązuje w powieści „Amerykańska sielanka”, gdy Szwed Levov opisuje siebie jako „po prostu szczęśliwego Amerykanina”.
6. Ernest Hemingway „Pożegnanie z bronią”, pierwsza lektura w wieku 23 lat.
„Pożegnanie z bronią” to jedna z książek, które Roth czytał regularnie. Po przejściu na literacką emeryturę powrócił do niej, podobnie zresztą jak i do innych dzieł Hemingwaya. „Książka niemal, nie… po prostu doskonała. Połączenie wojny i miłości jest naprawdę niezwykłe i występuje w niej ten agresywny kpiący ton męski, będący jakby dalekim echem konfliktu zbrojnego. Ale najbardziej mnie pociąga sama miłość, potyczki słowne bohaterów z początku książki, aż w końcu Catherine pyta, czy muszą tak ze sobą rozmawiać” ? opowiadał pisarz.
7. Bernard Malamud „Pomocnik”, pierwsza lektura w wieku 24 lat.
Amerykańska dziennikarka Roth Pierpont podaje, że twórca „Kompleksu Portnoya” porównywał „wynikające z frustracji przypowieści” Malamuda do paraboli Samuela Becketta. Najbardziej wielbił powieść „Pomocnik” bazującą na doświadczeniach autora z pracy w sklepie spożywczym na Brooklynie. Choć w połowie lat 70. oskarżał Malamuda o stereotypowe przedstawienie w książce Żyda jako ofiary, to jednak najwyraźniej powieść obroniła się w jego oczach po latach, kiedy sporządzał to zestawienie. Natomiast sam Malamud stanowił dla Rotha jedną z inspiracji do stworzenia postaci E.I. Lonoffa w powieści „Cień pisarza”.
8. Gustave Flaubert „Pani Bovary”, pierwsza lektura w wieku 25 lat.
Jednym z ulubionych cytatów Rotha, często wykorzystywanym w jego dziełach i przytaczanym w życiu, są słowa Flauberta, które widział na ścianie za biurkiem w domu Williama Styrona: „Bądź porządny i systematyczny niczym burżuj w swoim życiu, by móc być nieobliczalnym i oryginalnym w dziełach”. Oczywiście za najważniejszą książkę Flauberta Roth uważał „Panią Bovary”. To właśnie ona dostarczyła inspiracji do zabiegu narracyjnego zastosowanego na początku powieści „Nemezis”.
9. William Faulkner „Wściekłość i wrzask”, pierwsza lektura w wieku 25 lat.
Roth uważał, że Faulkner był jednocześnie wizjonerem i kronikarzem, a także źródłem języka. Co ciekawe, wcześniej wśród swoich ulubionych lektur pisarz wymieniał nie tylko „Wściekłość i wrzask”, ale też „Kiedy umieram”, którą przy jednej okazji określił „najlepszą amerykańską książką pierwszej połowy XX wieku”.
10. Franz Kafka „Proces”, pierwsza lektura w wieku 27 lat.
Kafka zajmuje ważne miejsce w twórczości i życiu osobistym Rotha. Pisarz prowadził seminaria na temat autora „Procesu”. Poświęcił mu eksperymentalne opowiadanie „’Zawsze chciałem, żebyście podziwiali moją głodówkę’, czyli spojrzenie na Kafkę”, w którym opisał, jak wyglądałoby życie Kafki, gdyby ten nie umarł tak wcześnie na gruźlicę i w latach 40. wyemigrował do Ameryki. Roth wielokrotnie był w Pradze, gdzie poznał siostrzenicę Kafki. Wyraził nawet gotowość poślubienia jej, żeby mogła wyjechać z Czechosłowacji.
11. Albert Camus „Upadek”, pierwsza lektura w wieku 30 lat.
Roth wielokrotnie czytał „Upadek” Alberta Camusa podczas pracy nad „Konającym zwierzęciem”. Jak zauważa Pierpont, poruszana przez francuskiego noblistę kwestia cywilizacji i jej niedogodności, pożądania i społecznej hipokryzji obecna jest też w wielu innych książkach Amerykanina.
12. Fiodor Dostojewski „Zbrodnia i kara”, pierwsza lektura w wieku 35 lat.
Dostojewski to pisarz, o którym Roth często wspominał w wywiadach po przejściu na literacką emeryturę. Wreszcie miał czas, żeby powrócić do klasyków, których czytał przed laty. „Zbrodnia i kara” to kolejne dzieło na jego liście, które zniosło próbę czasu.
13. Lew Tołstoj „Anna Karenina”, pierwsza lektura w wieku 37 lat.
Kolejny rosyjski klasyk, który wywarł wpływ na Rotha. Pisarz dostrzegał „coś absurdalnego” w postawie głównej bohaterki, która popełniła samobójstwo, rzucając się pod pociąg. „Po co? Po tym wszystkim, co przeszła?” ? pytał w jednym z wywiadów. Kilkanaście lat później rzucił nieco więcej światła na swoje podejście do Anny Kareniny, gdy wyjaśniał naturę komizmu w pierwszych czterech powieściach o Zuckermanie, który pałał „nienasyconą żądzą, aby być poważnym człowiekiem traktowanym poważnie przez wszystkich poważnych ludzi”. To więc, co śmieszyło pisarza w postawie bohaterki Tołstoja, to fakt, że tak bardzo poważnie traktowała swoje położenie. Dialogów z Tołstojem znajdziemy w twórczości Rotha oczywiście o wiele więcej.
14. Sidonie-Gabrielle Colette „Chéri”, pierwsza lektura w wieku 40 lat.
Jedyna autorka na liście. Pierpont odnotowuje, że zdaniem Rotha twórczość Colette charakteryzowała się „pozbawioną poczucia winy zmysłowością”. W latach 70. pisarz prowadził zajęcia dla studentów z jej twórczości.
15. Bruno Schulz „Sklepy cynamonowe”, pierwsza lektura w wieku 41 lat.
Roth doprowadził do przybliżenia amerykańskim czytelnikom twórczości Brunona Schulza, publikując książkę w swej autorskiej serii „Pisarze z Innej Europy”. Zastrzelonego w 1942 roku autora nazwał „człowiekiem o olbrzymich artystycznych talentach i bogatej wyobraźni”. Przywołał go też w swej własnej powieści. W „Praskiej orgii” Zuckerman odwiedza Pragę, aby odnaleźć zgubiony rękopis „Mesjasza”.
Opracowanie: Artur Maszota
rys. Gregory Di Folco / Flickr
Lista tytułów: Newark Public Library, w pkt. 1, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 14 wykorzystano cytaty z książki „Roth wyzwolony. Pisarz i jego książki” autorstwa Roth Pierpont, w tłum. Krzysztofa Puławskiego.
Kategoria: zestawienia
