Pamięć i tożsamość w „Nawrotach nocy” i „Willi Triste” Patricka Modiano

15 grudnia 2014

Na przełomie listopada i grudnia nakładem Wydawnictwa Znak ukazały się dwie powieści tegorocznego laureata Literackiej Nagrody Nobla Patricka Modiano: „Nawroty nocy” i „Willa Triste”.

Choć w rodzinnym kraju jest jednym z najlepiej sprzedających się pisarzy, a jego książki przetłumaczono na ponad trzydzieści języków, w tym polski, do niedawna poza Francją był praktycznie nieznany. W dniu, w którym Akademia Szwedzka ogłosiła, że to właśnie jemu przyznany zostanie tegoroczny Nobel w dziedzinie literatury, najczęstsze pytanie, jakie zadawali sobie czytelnicy na całym świecie, brzmiało: kim jest Patrick Modiano? Niemały wpływ na to miał charakter pisarza. Modiano uchodzi za skrytą osobę, stroni od mediów i unika wywiadów, przez co niewiele było wiadomo o jego prywatnym życiu.

Jak sam mówi o sobie, jest „produktem bagna okupacji, tego dziwacznego czasu, kiedy ludzie, którzy nigdy nie powinni byli się spotkać, spotykali się i przez przypadek płodzili dzieci”. Modiano urodził się pod Paryżem w 1945 roku jako syn Belgijki i włoskiego Żyda. Małżeństwo rodziców nie było udane, dlatego najmocniej związał się z młodszym bratem, który zmarł na białaczkę w wieku 10 lat. To jemu dedykował wszystkie swoje powieści napisane do 1982 roku, w tym opublikowane właśnie przez Znak „Nawroty nocy” i „Willę Triste”.

Modiano formalną edukację zakończył wcześnie. W wieku siedemnastu lat zaczął się okres jego życia, który nazywał „motorem swoich powieści”. Opuszczony przez rodzinę, błąkał się po Paryżu. By zarobić na utrzymanie, sprzedawał kradzione książki, w których dla podniesienia wartości umieszczał sfałszowane podpisy słynnych pisarzy. Zadebiutował w 1968 roku w wieku 23 lat i od tej pory napisał niemal trzydzieści książek.

W twórczości Modiano powraca często tematyka hitlerowskiej okupacji i utraty tożsamości. Bohaterowie jego książek są zawsze tajemniczy, a narrator, niczym detektyw, śledzi ich losy z niezwykłą dociekliwością. „W gruncie rzeczy moje powieści(…) osnute są wokół tych samych tematów: znikania, tożsamości, zapomnienia i powrotu do tajemniczej przeszłości” ? mówi Modiano. Dwie wydane przez Znak powieści także wpisują się w tę tematykę.

„Nawroty nocy” to druga książka w dorobku pisarza. Akcja rozgrywa się w okupowanym przez Niemców Paryżu. Narrator książki, niespełna dwudziestoletni młodzieniec, zostaje zauważony przez lidera gestapowskiej, na poły legalnej policji i zwerbowany do pracy w charakterze konfidenta. Jak sam tłumaczy się przed sobą, podjęcie współpracy było zgodne z jego charakterem: „Podwójna gra i zdrada odpowiadały mojemu usposobieniu sowizdrzała. Za mało siły ducha, abym mógł umieścić się po stronie bohaterów. Za dużo miękkości i roztargnienia, żeby stać się prawdziwym łobuzem. Za to widoczna uprzejmość, potulność i kierowanie się odruchem”. Narrator zostaje Swingiem Trubadurem, zaufanym współpracownikiem gestapo, którego zadaniem jest przeniknąć do ruchu oporu i rozpracować siatkę tworzących go działaczy. W realizacji swej misji dochodzi do perfekcji, stając się nie tylko członkiem ruchu, ale też sojusznikiem i przyjacielem ludzi walczących z okupantem. Brylując na salonach i jednocześnie błąkając się między zaułkami Paryża, próbuje odpowiedzieć sobie na pytanie, kim jest, i wyzwolić się z objęć obłąkanej historii. Nie chciałby zawieźć żadnej ze stron, ale z czasem zaczyna zdawać sobie sprawę, że wybór staje się niemożliwy. Którąkolwiek drogę by nie wybrał, będzie uznany za zdrajcę.

„Willa Triste” to z kolei jedna z najbardziej znanych powieści noblisty, sfilmowana w 1994 roku przez Patricka Lecomte?a. Modiano odchodzi w niej od tematyki okupacyjnej, całkowicie zmienia scenerię i zabiera nas do małego francuskiego kurortu nad jeziorem, przy granicy ze Szwajcarią, gdzie na początku lat sześćdziesiątych spędził jedno upalne lato osiemnastoletni młodzieniec, który przedstawia się jako hrabia Victor Chmara. To właśnie tam przeżywa fascynację Yvonne Jacquet, nieco starszą od siebie, tajemniczą i zjawiskową dziewczyną, początkującą aktorką, z którą zamieszkuje w jednym apartamencie hotelowym, co przeradza się w niezapomnianą przygodę życia. Nad „Willą Triste” unosi się duch Remarque?a, szczególnie bliski atmosferze takich powieści, jak „Nim nadejdzie lato” czy „Przystanek na horyzoncie”. Modiano tworzy niezapomnianą opowieść, bazując na tajemnicy i niedopowiedzeniu. Główny bohater nie tylko próbuje odkryć własne ja, ale także zgłębić zagadkę dotyczącą przeszłości dziewczyny. Czy przed wyjazdem Victor dowie się, kim naprawdę jest Yvonne i jej towarzysze? „Mam obsesję spoglądania w przeszłość, nieustannie towarzyszy mi uczucie, że coś utraciłem. Może nie raj, ale na pewno coś utraciłem” ? mówi Modiano. I właśnie o poszukiwaniu tego, co utraciliśmy najcenniejszego, jest „Willa Triste”. O poszukiwaniu straconego czasu.

„Willa Triste” ukazała się już wcześniej na naszym rynku nakładem wydawnictwa Iskry (edycja Znaku jest wznowieniem tego tłumaczenia). Jak wyjaśnia tłumaczka książki, Joanna Polachowska, powieść Modiano poniekąd pomogła jej dokonać życiowego wyboru, gdy myślała o porzuceniu profesji prawnika i zajęciu się zawodowo tłumaczeniem. „Jej atmosfera tak bardzo mnie zafascynowała, że postanowiłam przetłumaczyć książkę na własne ryzyko i dopiero gdy skończyłam pracę, udałam się do Wiesława Uchańskiego, szefa 'Iskier’, który przyjął ją do druku bez najmniejszych wątpliwości” – wspomina.

Poniżej możecie zobaczyć kadr z filmu „Perfumy Yvonne” zrealizowanego na podstawie „Willi Triste”: