Zmarł prof. Zbigniew Mikołejko, filozof, wieloletni juror Nagrody Wielkiego Kalibru oraz Nagrody Europejski Poeta Wolności

15 kwietnia 2024

Nie żyje prof. Zbigniew Mikołejko, filozof, historyk religii, eseista i poeta, wieloletni juror oraz przewodniczący Nagrody Wielkiego Kalibru, członek kapituły Nagrody Europejski Poeta Wolności. Miał 72 lata. O jego śmierci poinformowało w poniedziałek rano Polskie Radio.

Zbigniew Mikołejko urodził się 24 lipca 1951 roku w Lidzbarku Warmińskim. Był filozofem i historykiem religii, a także eseistą i poetą. Był profesorem dr. hab. nauk humanistycznych, pełnił funkcję kierownika Zakładu Badań nad Religią w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, był także członkiem Akademii Amerykańskiej w Rzymie (1996) oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (2020). Wykładał na różnych uczelniach warszawskich, a także w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

Prof. Mikołejko wydał około tysiąca publikacji w dziewięciu językach. Wśród jego najważniejszych książek można wymienić m.in. takie tytuły jak „Katolicka filozofia kultury w Polsce w epoce modernizmu” (1987), „Elementy filozofii” (1998), „Śmierć i tekst. Sytuacja ostateczna w perspektywie słowa” (2001), „Żywoty świętych poprawione” (2001), „We władzy wisielca” (2012-2014), a także „Żywoty świętych poprawione ponownie” (2017), „Między zbawieniem a Smoleńskiem. Studia i szkice o katolicyzmie polskim ostatnich lat” (2018) oraz „Prowincje ciemności. Eseje przygodne” (2018) i poemat „Kwintet” (2019).

W 2013 roku ukazał się przeprowadzony przez Dorotę Kowalską jego wywiad rzeka pt. „Jak błądzić skutecznie”. Instytut Mikołowski, w którym debiutował jako poeta, wydał trzy tomy jego wierszy – „Gorzkie żale” (2017), „Heilsberg, to miasto” (2018) oraz „Teraz i zawsze” (2022).

Prof. Zbigniew Mikołejko został wyróżniony m.in. Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, Nagrodą Kazimierza Jagiellończyka oraz Nagrodą Academia (za Najlepszą Akademicką Książkę Humanistyczną, 2015).

Prof. Andrzej Rychard: „Był kimś ważnym dla polskiej kultury i nauki”

Dyrektor Instytutu Filozofii i Socjologii PAN prof. Andrzej Rychard, wspominając prof. Zbigniewa Mikołejkę, podkreślił, że odczuwa ogromną stratę. „Mikołejko był kimś bardzo ważnym nie tylko dla polskiej filozofii i humanistyki, ale w ogóle dla kultury i nauki” – zaznaczył.

Zwrócił uwagę, że „w całej swojej twórczości – łącznie z publicystyką, która była równie ważna jak ściśle naukowa część – prof. Mikołejko potrafił znaleźć równowagę pomiędzy dwoma cechami, które właściwie prawie nigdy u nas w dyskursie publicznym w równowadze nie występują”. „Z jednej strony potrafił zachować niezależność, był absolutnie autonomiczny, miał własny i indywidulny pogląd. Z drugiej strony nie był agresywny w prezentowaniu tego, a w Polsce bardzo często taka demonstracyjna niezależność idzie w parze z agresją. U niego nie było demonstracyjnej niezależności – była autentyczna autonomia w głoszeniu i obronie swojego poglądu, a jednocześnie nie było w nim agresji” – wyjaśnił prof. Rychard.

Zaznaczył, że „jest to o tyle fascynujące, ponieważ często zajmował się złem i dobrem, czyli podstawowymi kwestiami dla filozofii, pisał również o śmierci”. „Dla mnie – jako uczonego i kogoś, kto uczestniczy w debacie publicznej – jest to niezmierne ważne połączenie. Prof. Mikołejko był prawdziwym intelektualistą, który potrafił połączyć niezależność i nieraz bardzo silną krytyczność oglądu, także wobec rozmaitych przejawów życia społecznego i politycznego z byciem dobrym dla ludzi” – podkreślił badacz.

Dyrektor Instytutu Filozofii i Socjologii PAN zwrócił uwagę, że połączenie filozofii i socjologii w ramach jednej jednostki naukowej i badawczej nie jest czymś częstym. „Zbyszek, choć badał głównie filozofię, patrzył także z perspektywy historii idei. Jest to perspektywa, która ma silne tradycje w Polsce i jest rozwijana w naszym instytucie” – powiedział. „To, co robił, miało znaczenie także dla nauk społecznych, socjologii. Był jednym z ważnych wsporników nadających tożsamość naszemu instytutowi” – podkreślił.

Juror ważniejszych nagród literackich

W świecie literackim prof. Zbigniew Mikołejko dał się również poznać jako juror ważniejszych nagród literackich. Przez wiele lat był członkiem kapituły, a potem również przewodniczącym Nagrody Wielkiego Kalibru. „Każde spotkanie z Profesorem było dla nas ważną nauką i czystą przyjemnością. Rodzinie i bliskim składamy kondolencje” – napisali organizatorzy nagrody.

Prof. Mikołejko był również jurorem Nagrody Europejski Poeta Wolności. „Zawsze świetnie przygotowany, wyposażony w energię i celne poczucie humoru, zawsze gotowy do wejścia w intelektualny spór o rzeczy dla niego istotne. 'Poezja jest zbyt poważną rzeczą, żeby się o nią nie kłócić!’, żartobliwie rzucił miesiąc temu, podczas ostatnich obrad jury. Nie pojawił się wówczas osobiście w Gdańsku, był już zbyt słaby, by podróżować. A jednak jego obecność była dla wszystkich bardzo odczuwalna i cenna: mimo choroby, pełna intelektualnej witalności, mimo odległości, bardzo bliska i życzliwa. Po obradach opowiadał o dwóch ważnych dla niego książkach, jakie ma nadzieję ukończyć, z uwagą słuchał o premierze 'ahat ilī. Siostra bogów’ Olgi Tokarczuk – książki, którą współtworzył. Życzyliśmy mu zdrowia i czasu. Życzyliśmy sobie kolejnego spotkania. Pożegnaliśmy go wówczas z uśmiechem. I tak też żegnamy się z nim dziś – pamiętając, ile mądrości wniósł w nasze życie: pisząc, opowiadając, spierając się, ucząc, ale też po prostu będąc” – przekazali organizatorzy Nagrody Europejski Poeta Wolności.

Poniżej możecie wysłuchać wykładu, który prof. Zbigniew Mikołejko wygłosił w 2018 roku podczas festiwalu Opętani Literaturą, towarzyszącego Nagrodzie Literackiej im. Witolda Gombrowicza: