„Kolej podziemna” Colsona Whiteheada z Nagrodą im. Arthura C. Clarke’a dla… najlepszej powieści science fiction
Jurorzy Nagrody im. Arthura C. Clarke’a zaskoczyli w tym roku część miłośników fantastyki naukowej, wybierając laureatem Colsona Whiteheada. Tym sposobem „Kolej podziemna” została uznana… najlepszą powieścią science fiction ubiegłego roku.
„Kolej podziemna” kontynuuje zwycięski pochód, zbierając kolejne prestiżowe wyróżnienia. Po zdobyciu National Book Award i Nagrody Pulitzera (Whitehead jest pierwszym autorem, który dokonał tego wyczynu od 1993 roku, kiedy to jurorów obu nagród połączył zachwyt do „Kronik portowych” E. Annie Proulx) przyszedł czas na odbiór Medalu Andrew Carnegie’ego i wreszcie uznanie kapituły Nagrody im. Arthura C. Clarke’a. Ten ostatni werdykt dziwi niektórych miłośników fantastyki naukowej, ponieważ statuetka zgodnie z intencjami organizatorów przeznaczona jest dla najlepszej powieści science fiction, która ukazała się na rynku brytyjskim w poprzednim roku. A czy można „Kolej podziemną” określić mianem literatury fantastycznonaukowej?
Myśląc o science fiction wielu osobom przychodzą do głowy chociażby nazwiska Roberta A. Heinleina, Philipa K. Dicka, Isaaca Asimova, Arthura C. Clarke’a czy – z naszego podwórka – Stanisława Lema, Janusza A. Zajdla lub Jacka Dukaja. Definicja zjawiska nie jest jednak wcale aż tak łatwa, jak mogłoby się wydawać, spoglądając na dokonania wymienionych tu autorów. Wskazywał na to chociażby wspomniany Arthur C. Clarke, twierdząc, że dyskusje na ten temat będą kontynuowane tak długo, jak długo ludzie będą pisać prace doktorskie. Sam był zwolennikiem możliwie najpełniejszego definiowania gatunku i chciał, aby nagroda jego imienia odzwierciedlała to myślenie.
Już pierwsze wyróżnienie, przyznane w 1987 roku, potwierdzało, że organizatorzy poszli za radą Clarke’a. Nagrodę otrzymała bowiem Margaret Atwood za „Opowieść podręcznej”. Do dziś część komentatorów spiera się o to, czy dzieło autorki można nazwać literaturą science fiction. Podobnie będzie z tegorocznym zwycięzcą, Colsonem Whiteheadem i jego „Koleją podziemną”.
Przyglądając się literaturze fantastycznonaukowej z łatwością można zauważyć, że najczęściej opisuje ona wydarzenia rozgrywające się w przyszłości i opiera się na hipotetycznym rozwoju nauki i techniki. Obejmuje jednak również historie alternatywne. A właśnie tak należy traktować „Kolej podziemną”, chociażby przez wzgląd na to, jak Whitehead podszedł do tematu ucieczki czarnoskórych niewolników z plantacji. Bowiem narzędziem, które umożliwia im poruszanie się po kraju, jest dosłownie rozumiana kolej podziemna. I właśnie na „zdolność literatury science fiction do czynienia metafor dosłownymi” powołują się jurorzy w swoim werdykcie.
Whitehead nie serwuje czytelnikom żadnych technologicznych detali ani fantastycznych rozwiązań, które mogłyby wyjaśnić powstanie na taką skalę podziemnej sieci kolei. Zdaniem niektórych przekreśla to możliwość określania książki fantastycznonaukową. Warto jednak pamiętać, że nauka nie obejmuje jedynie zdobyczy technologicznych i inżynieryjnych, ale na przykład również socjologię. To w obrębie tej dziedziny rozpatrywać można było zagadnienia przedstawione przez pierwszą laureatkę Nagrody im. Arthura C. Clarke’a w „Opowieści podręcznej”. Podobnie rzecz się ma z „Koleją podziemną” i kwestią niewolnictwa.
„To wspaniałe nowiny!” – skomentował przyznanie nagrody Colson Whitehead, który nie mógł pojawić się na uroczystości. „Gdy miałam dziesięć lat to właśnie science fiction i fantasy sprawiły, że chciałem zostać pisarzem. Jeśli byłeś pisarzem, mogłeś pracować w domu, nie musiałeś z nikim rozmawiać, tylko cały dzień wymyślać różne rzeczy. O robotach albo o zombie, a może nawet o niezwykłej sieci kolejowej. Fantazja, podobnie jak realizm, jest narzędziem do opisywania świata i jestem wdzięczny, że taka książka, jak 'Kolej podziemna’, która nie mogłaby istnieć bez zestawu narzędzi literatury fantastycznej, została wyróżniona Nagrodą im. Arthura C. Clarke’a” – dodał pisarz. Teraz przyjdzie mu jeszcze powalczyć o Nagrodę Bookera.
[am]
TweetKategoria: newsy
