Urszula Honek, Grzegorz Piątek oraz Ishbel Szatrawska nominowani do Paszportu „Polityki” 2022 w kategorii „literatura”
Ogłoszono nominacje do 30. edycji Paszportów „Polityki”, które przyznawane są najbardziej utalentowanym młodym twórcom. W kategorii „literatura” szansę na nagrodę mają Urszula Honek, Grzegorz Piątek oraz Ishbel Szatrawska. Laureatów poznamy 17 stycznia 2023 roku.
Paszporty „Polityki” to jedne z najważniejszych nagród w świecie kultury w Polsce. Jubileusz świętowany będzie z nowym pokoleniem twórców. „W czasach kryzysu energetycznego i deficytów budżetowych wyróżnia ich energia i charakteryzuje nadwyżka talentu” – informuje tygodnik. W pierwszym etapie eliminacji niezależni krytycy z różnych redakcji i instytucji kultury zgłosili najciekawsze osobowości minionego roku w siedmiu kategoriach: „film”, „literatura”, „teatr”, „sztuki wizualne”, „muzyka poważna”, „muzyka popularna” i „kultura cyfrowa”. Następnie kapituła składająca się z dziennikarzy „Polityki” wyłoni tegorocznych laureatów.
Urszula Honek (fot. © Leszek Zych/Polityka)
W kategorii „literatura” nominację do Paszportu „Polityki” 2022 otrzymała Urszula Honek. Urodziła się w 1987 roku, pochodzi z Racławic koło Gorlic, a Beskid Niski opisuje w nominowanych „Białych nocach” (wyd. Czarne). To jej debiut prozatorski, wcześniej ukazały się trzy książki poetyckie: „Sporysz” (2015), „Pod wezwaniem” (2018) i „Zimowanie” (2022). Urszula Honek jest laureatką m.in. Nagrody im. Adama Włodka oraz Nagrody im. Stanisława Barańczaka w ramach Poznańskiej Nagrody Literackiej. Była też nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia. A za „Białe noce” otrzymała nominację do międzynarodowej nagrody Premio Grand Continent 2022.
Książkę „Białe noce” zaczyna się czytać jak zbiór opowiadań, ale w pewnym momencie okazuje się, że te historie są ze sobą splecione, a bohaterowie powiązani. Jak zwracają uwagę organizatorzy Paszportów „Polityki”, Honek tworzy świat, w którym jawa miesza się ze snem i wyobraźnią, a żywi z umarłymi. Szczególnie przejmujące są losy kobiet – jedna z nich odchodzi ze wsi z mężem, ale mąż niebawem znika, zostaje sama w pustym domu z duchami zabitych w stodole. Inna wchodzi do wody z kamieniami w kieszeniach na spotkanie ze śmiercią. Te postacie mogłyby powiedzieć „życie nie jest mi miłe”. Ich losy Honek rozpisuje z wielką wrażliwością, językiem gęstym i pełnym metafor. Zdaniem Macieja Libicha Honek „rozwija w prozie swoje minimalistyczne, głęboko melancholijne wiersze o wiejskim życiu i jego cyklicznym porządku, z krótkich scenek i rwanych obrazków tworząc zamknięte, połączone ze sobą, poruszające historie”. Nie idzie szlakiem wytyczonym przez starszych autorów, ale podąża za swoją wrażliwością wyczuloną na cierpienie różnych istot. „Wychodzi daleko poza to, co o polskiej prowincji napisał starszy o pokolenie Andrzej Stasiuk” – twierdzi Paulina Małochleb. Jej zdaniem Honek buduje nowy i nowoczesny obraz beskidzkiej wsi, odchodząc od podziału na centrum i peryferie, na wykształcone miasto i zacofaną wieś. Jej wizja łączy świat jak z utworów wczesnego Mickiewicza i współczesny nurt ludowy. Honek ma w dodatku wielkie wyczucie zdania, rytmu, i to wszystko sprawia, że był to jeden z najciekawszych debiutów 2022 roku.
Grzegorz Piątek (fot. © Leszek Zych/Polityka)
Szansę na Paszport „Poltyki” w kategorii „literatura” ma też Grzegorz Piątek. Autor nominowanej „Gdyni obiecanej. Miasto, modernizm, modernizacja 1920–1939” (wyd. W.A.B.) z wykształcenia jest architektem, ale stał się pisarzem. Urodził się w 1980 roku w Warszawie i tam ukończył Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej. Pisze, wykłada, opowiada i oprowadza. Był kuratorem wielu wystaw, pracował jako redaktor miesięcznika „Architektura-Murator”, pisał felietony w „Gazecie Stołecznej” oraz artykuły o architekturze, designie i mieście. Był koordynatorem części architektonicznej Polska!Year – polskiego sezonu kulturalnego w Wielkiej Brytanii organizowanego przez Instytut Adama Mickiewicza. Współtworzył zbiór rozmów „Lukier i mięso. Wokół architektury w Polsce po 1989 roku” (2012). Jego książki „Sanator: kariera Stefana Starzyńskiego” (2016) i „Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944–1949” (2020) zostały uhonorowane Nagrodą Literacką m.st. Warszawy, „Najlepsze miasto świata” znalazło się też w finale nagrody Nike. Co ciekawe, książkę o Warszawie pisał głównie w Trójmieście, a „Gdynię obiecaną” w Warszawie, tylko czasami jeżdżąc do Gdyni. Opublikował również biografię „Niezniszczalny. Bohdan Pniewski. Architekt salonu i władzy” (2021).
Jak podsumowuje Wojciech Szot, Piątek „w trzy lata napisał trzy świetne książki. Architekt, który stał się pisarzem, udowodnił, że architektura jest opowieścią, w której przecina się wielka historia z tą prywatną, czasem bardzo osobistą. Wraz z książką o Gdyni wykrystalizował się krytyczno-literacki projekt Piątka, który wciąż zadaje nam jedno pytanie – czym jest modernizacja? Naprawą świata, a może budowaniem nowych fasad zasłaniających jego zło?”. Piątek zmierzył się z mitem „miasta z morza i marzeń”, które miało być naszym oknem na świat i miastem wzorcowym. Piątek kwestionuje ten gdyński mit, pyta o cenę sukcesu i pokazuje rzeczywisty jego wymiar. To jest równocześnie opowieść literacka, która wciąga jak książki detektywistyczne. Piątek w dodatku umiejętnie zmienia perspektywę tak, że widzimy i panoramę, i poszczególnych bohaterów. Pokazuje, jak fascynującym bohaterem może być miasto, w którym odbijają się nadzieje i złudzenia epoki.
Ishbel Szatrawska (fot. © Leszek Zych/Polityka)
Trzecia nominacja trafiła do Ishbel Szatrawskiej. Urodzona w 1981 roku w Olsztynie, a obecnie mieszkająca w Krakowie autorka jest dramatopisarką i teatrolożką. I właśnie za dramat „Żywot i śmierć pana Hersha Libkina z Sacramento w stanie Kalifornia” (wyd. Cyranka) otrzymała nominację. Szatrawska zadebiutowała w grudniu 2019 roku dramatem „Objects in Mirror Are Closer Than They Appear” w e-antologii „Nasz głos” wydanej przez Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie. Kolejne dramaty publikowała w „Dialogu”: „Polowanie” i „Totentanz. Czarna noc, czarna śmierć”. W roku 2020 otrzymała Stypendium Twórcze Miasta Krakowa, w ramach którego powstał dramat „Kateriny brak”. Jest też laureatką konkursu stypendialnego Dramatopisanie organizowanego przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, w ramach stypendium powstał „Wolny strzelec”.
Nominowana książka „Żywot i śmierć pana Hersha Libkina” cieszyła się w tym roku dużym uznaniem, choć – jak zauważa Wojciech Szot – „dramat nie daje masowej popularności. Mimo to wciąż jest gatunkiem żywym, o czym przypomniała nam w tym roku Ishbel Szatrawska. 'Żywot i śmierć pana Hersha Libkina’ to opowieść straszna i śmieszna jednocześnie, intrygująca i wciągająca”. W tym brawurowym dramacie autorka ze swobodą i odwagą gra konwencjami, miesza współczesność i przeszłość. Korzysta z tradycji dramatów Hanocha Levina, teatru Warlikowskiego i Krall, ale idzie dalej, a wszystko po to, żeby przyszpilić pojedynczy żydowski los i jednocześnie podważyć rozmaite stereotypy. Hersh Libkin z Łodzi, z getta i Auschwitz, trafia po wojnie do Hollywood. Ale okazuje się, że zamiast w raju, znajduje się w fabryce koszmarów, bo akurat szaleje makkartyzm i polowanie na komunistów (czarna lista Hollywoodu). Szatrawska miesza tonacje, jest poważnie i groteskowo, queerowo i wzruszająco. A przede wszystkim – według Michała Nogasia – Szatrawska rozprawia się z wieloma demonami: antysemityzmem, homofobią, strachem przed wyjściem z szafy, niemożliwością bycia sobą. I pokazuje, co może przynieść wyzwolenie z lęku.
Mateusz Skutnik (fot. © Leszek Zych/Polityka)
Warto odnotować jeszcze jeden okołoliteracki akcent – nominację w kategorii „kultura cyfrowa” dla Mateusza Skutnika. Urodzony w 1976 roku w Poznaniu twórca komiksów i gier zasłynął najpierw komiksowym cyklem „Rewolucje”, malowanym od ponad 20 lat i publikowanym przez Egmont (2004-06) oraz wydawnictwo Timof i cisi wspólnicy (2010-18). To ona była źródłem serii gier „Submachine”. Z kolei „Morfołaki”, inna seria komiksowa autora, przekształciła się z biegiem lat w serię gier „Daymare Town”.
Fakt, że od kilku lat Mateusz Skutnik nie wydaje komiksów, nie oznacza, że je porzucił. Jak sam mówi, z komiksów się już nie wychodzi. Obecna przerwa jest spowodowana całkowitym poświęceniem czasu, uwagi i sił twórczych grze „Slice of Sea”, za którą autor otrzymał nominację do Paszportu „Polityki”. To ręcznie rysowana na papierze – jak komiksy – gra przygodowa polegająca na rozwiązywaniu zagadek, zaludniona przez dziwaczne stwory. Jurorzy nominowali ją, uznając za „niezwykle ujmującą odsłonę klasycznego gatunku, pachnącą wodorostami i solą morską” (Maria B. Garda) i „autorską grę słów, po raz kolejny w przypadku Skutnika łączącą medium cyfrowe z pierwszą domeną jego aktywności, czyli wysmakowanym graficznie komiksem” (Mirosław Filiciak). Docenili „artystyczną konsekwencję”, z którą Skutnik „od lat tworzy oniryczne, wysmakowane graficznie światy – tak na kartach komiksów, jak i w growej przestrzeni” (Marzena Falkowska).
Laureatów poznamy 17 stycznia 2023 roku podczas gali wręczenia Paszportów „Polityki”, transmitowanej w ogólnopolskiej telewizji TVN oraz na profilach nagrody i tygodnika na Facebooku, a także na kanale YouTube „Polityki”.
[am]
fot. główna: kolaż na podst. © Leszek Zych/Polityka
Kategoria: newsy
