Niechciane(?) dzieci rocka – recenzja książki „Grunge. Bękarty z Seattle” Piotra Jagielskiego

Piotr Jagielski „Grunge. Bękarty z Seattle”, wyd. Czarne
Ocena: 8 / 10

Rozczarowani ewolucją rocka, przemysłem muzycznym i amerykańskim snem, postanowili grać po swojemu, realizując etos loosera. I tak na przełomie lat 80. i 90. w ponurym i sennym Seattle narodził się grunge – trudny do zdefiniowania, eklektyczny podgatunek rocka, który wstrząsnął popkulturą. O cudownym objawieniu, fenomenie i przygnębiającym schyłku grunge’u pisze w swojej nowej książce Piotr Jagielski.

„Grunge. Bękarty z Seattle” to kolejne podejście Jagielskiego do wielkiej tradycji muzycznej wpisującej się w tożsamość kulturową Amerykanów. Trzy lata temu bowiem na rynku ukazała się jego „Święta tradycja, własny głos. Opowieści o amerykańskim jazzie”. Fenomenem z pozoru zupełnie innym, choć paradoksalnie paralelnym w wielu kwestiach, okazuje się grunge – muzyka (a może cały ruch kulturowy?) długowłosych chłopaków w flanelowych koszulach z Seattle i okolic, którzy zakładali w garażach kolejne efemeryczne formacje o rotacyjnych składach. Doskonale znamy nazwiska twórców i nazwy formacji, które zadomowiły się w mainstreamie. Ten natomiast z ich kontrkultury uczynił modę, po raz kolejny sprzedał figurę outsidera masom spragnionym wzorców. Koszulkowe ikony grunge’u to oczywiście Kurt Cobain z Nirvany, Chris Cornell z Soundgarden czy Eddie Vedder z Pearl Jam. Jagielski sięga jednak głębiej. Cofa nas do czasów „przednirvanowych”, czasów Green River, TAD i Mother Love Bone, rysując możliwie szeroki kontekst społeczno-kulturowy wydarzeń, a także oddając atmosferę artystyczną lat, które zrodziły „bękartów z Seattle”.

W jaki sposób to robi? Przede wszystkim rozmawiając z tymi, którzy w drugiej połowie lat 80. stwierdzili, że od glam rocka wolą punk i The Stooges. Z Markiem Armem i Stevem Turnerem, którzy przecierali szlaki nowemu podgatunowki rocka w zespole Green River, a później stali się towarem eksportowym alternatywy z Seattle jako Mudhoney. Z Brucem Pavittem i Johnattanem Ponemanem, którzy dostrzegli potencjał kapel ze stanu Waszyngton i postanowili alternatywny fanzin przekształcić w legendarną wytwórnię Sub Pop, z której na podbój świata ruszyły m.in. Nirvana i Soundgarden. Czy w końcu z Charlesem Petersonem, fotografem Sub Popu, który przez lata był wiernym kronikarzem grunge’owej ferajny, a więc facetem, któremu zawdzięczamy jedne z najbardziej ikonicznych przedstawień muzyków z Seattle.

Jagielski poświęca sporo miejsca czynnikom społecznym kształtującym osobowość i orientację światopoglądową Amerykanów z „Northwestu”, wkraczających w dorosłość pod koniec lat 80. Pisze m.in. o masowych zwolnieniach w Boeingu, najważniejszym wtedy zakładzie przemysłowym w Seattle, siatkach zapobiegających samobójstwom na wieży Space Needle, o zagubieniu pokolenia X czy nawet o paskudnej aurze, która zmuszała młodych twórców do przesiadywania w Starbucksie albo eksperymentowania w garażu. Jagielski patrzy globalnie, odnosząc się do kultury masowej, w opozycji do której hartował się nonkonformizm dwudziestoletnich buntowników, czy nawet do kresu rządów republikanów, z którym wiązała się brutalna pobudka z amerykańskiego snu. Przedstawia bujny wykwit alternatywy na Północnym Zachodzie jako naturalną konsekwencję szeregu współwystępujących czynników. Reportażysta po zarysowaniu tła usiłuje w końcu odpowiedzieć na jakże ważkie pytanie – czym do cholery jest ten grunge?

I jak się okazuje, odpowiedź nie jest prosta, gdyż pierwsze zespoły grunge’owe nie wiedziały, że grają grunge. Do spopularyzowania terminu potrzebne okazały się chwytliwe narracje medialne. O te zadbał choćby „New York Times”, podając dalej fake newsa o gwarze, którą posługują się ludzie na ulicach Seattle, czy nawet magazyny modowe pokroju „Vogue’u”, które rozpisywały się na temat grunge’owej mody, która… w rzeczywistości była brakiem mody. Gdy mowa o stylistyce muzycznej, jeszcze trudniej o formalny konsensus. Jak tłumaczył przywoływany fotograf Sub Popu, Charles Peterson, „Soundgarden w niczym nie przypomina Mudhoney, którzy z kolei w niczym nie przypominali Mother Love Bone”. Wszyscy jednak trafili do worka z napisem „Grunge, made in Seattle”. Jagielski wychodzi z siebie, żeby unifikacji narracji medialnej przeciwstawić pełną różnorodność „brzmienia Seattle”, w którym słychać nie tylko wpływy punkowe (oraz protopunkowe), ale też rock and roll, stadionowy glam rock czy heavy metal. To zróżnicowanie odzwierciedla także postawy ideowe i pryncypia twórców.

A może zatem grunge to nie tylko „punk na wspak”, przesterowane gitary i smutny, zachrypnięty wokal, lecz cała filozofia? I w tej kwestii Jagielski dopuszcza wielogłos. Nie podlega dyskusji fakt, że bunt był szczery i stanowił filar mitu założycielskiego grunge’u. Ale przecież – zauważa autor – grunge to historia gwiazd brzydzących się gwiazdorstwem, promocji budowanej na autopromocji, przedsiębiorców gardzących biznesem czy w końcu sukcesu mierzonego w milionach sprzedanych egzemplarzy. Sukcesu, który dla Pearl Jam czy takiej Nirvany okazał się uwłaczający. To przecież Cobainowi na jednym z koncertów nastolatek wykrzyczał w twarz, że ten zabił punk rocka. Kto zatem pozostał wiernym pretorianinem wartości grunge’u? Jagielski kieruje sympatię czytelnika zwłaszcza w stronę Mudhoney, muzyków, którzy byli w stanie pogardzić lukratywnymi kontraktami w obronie swojego szorstkiego, nieradiowego brzmienia. I grają do dzisiaj, choć muszą łączyć hobby z pracą w magazynie.

Książka Jagielskiego pęka w szwach od nazw kapel, nazwisk, cytatów i anegdot. To gęsty 330-stronicowy tekst, który pozwala prześledzić kariery najważniejszych kapel z Seattle i zbadać relację łączące muzyków orbitujących wokół – przynajmniej na samym początku – Sub Popu. Uplastycznieniu narracji – prowadzonej i tak bardzo wprawnie – służą wyselekcjonowane fotografie artystów i innych ważnych dla sceny Seattle postaci. „Grunge…” to nie pozycja muzykologiczna, w której badacz rozpisuje fortepianówki i docieka chwytliwości kompozycji – autor poprzestaje na kronikarstwie i analizie kulturowej zjawiska. Niewątpliwą zaletą książki jest fakt, że oddaje to, co cesarskie, ważnym kapelom, które nie powtórzyły sukcesu komercyjnego Nirvany czy Alice in Chains, niemniej odegrały ważne role w grunge’owym zrywie. To m.in. Screaming Trees, Malfunkshun, Melvins czy TAD. Książkę Jagielskiego warto zatem czytać z chociażby otwartą aplikacją Spotify i gotowością do poszerzania swojej playlisty.

„Grunge…”, obok satysfakcji poznawczej, pozostawia w czytelniku także sporo goryczy. Tę pozycję od początku czyta się przecież ze świadomością tragicznego finału – wyssania i wyplucia grunge’u przez przemysł muzyczny, heroinowej matni Layne’a Staleya, a przede wszystkim samobójstwa Kurta Cobaina (antycypowanego przez odejście Andy’ego Wooda z Mother Love Bone). Jagielski nie romantyzuje śmierci lidera Nirvany, podkreśla jednak jej znaczenie symboliczne. Kapitulacja Cobaina wyznacza kres rewolucji, która przecież w tych realiach rynkowych nie mogła się udać. Ale na pewno nie musiała kończyć się właśnie w ten sposób. Pewnym pocieszeniem pozostaje jednak świadomość olbrzymiego wpływu, jaki scena grunge’owa wywarła na spadkobierców jej buntu. Niekiedy nawet tak odległych muzycznie jak Lil Peep czy XXXTentacion.

Jacek Adamiec

Tweet

Tematy: Czarne, featured, full-image, muzyka, non-fiction, Piotr Jagielski, reportaż, rock, Stany Zjednoczone

Kategoria: recenzje