14 arcydzieł literatury, które powstały za więziennymi kratami

11 września 2015

14-ksiazek-w-wiezieniu
Życie za kratami nie należy do najprzyjemniejszych, ale czasami pobyt w więźniu może zaowocować w nieoczekiwany sposób ze szczególną korzyścią dla literatury. Poniżej kilkanaście arcydzieł literatury (tej wysokiej, jak i tej niższej), które przynajmniej częściowo powstały, gdy ich autorzy przebywali w więziennej celi.

1. John Cleland „Fanny Hill. Wspomnienia kurtyzany”

14-ksiazek-w-wiezieniu-1

Wydane w 1750 roku jedno z najbardziej skandalicznych dzieł w historii, dziś uznawane za pierwszą powieść pornograficzną. Przyczyna niezliczonych procesów o obsceniczność przez ponad 200 lat była wielokrotnie zakazywana i usuwana z półek. To pierwsza książka w historii USA, której wydanie wywołało powszechną nagonkę na utwór literacki ze względu na nieobyczajną treść. Dopiero w latach 60. ubiegłego wieku sądy europejskie i amerykańskie uchyliły zarzuty. Powieść powstała podczas pobytu Johna Clelanda w londyńskim więzieniu, gdzie trafił za niespłacone długi.

Cytat: „…prawdziwą miłością jest tylko uczucie, które rodzi się nie z popędu ciała – lecz z potrzeby serca!”

2. Thomas Malory „Śmierć Artura”

14-ksiazek-w-wiezieniu-2

Dziś klasyka literatury powszechnej, a zarazem najsłynniejsze źródło legend arturiańskich (takich jak „Miecz w kamieniu” czy „Pani Jeziora”), które ukształtowało nasze wyobrażenie o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu. Jeden z pierwszych literackich bestsellerów. Niewiele wiadomo o samym autorze, ale jedno jest pewne: „Śmierć Artura” Malory zaczął spisywać w więziennej celi, gdzie oczekiwał na proces za gwałt i kradzież.

Cytat: „Kto wyciągnie ten miecz z kamienia tego i kowadła jest prawowitym królem całej Anglii”.

3. Boecjusz „O pocieszeniu, jakie daje filozofia”

14-ksiazek-w-wiezieniu-3

Od chwili publikacji dzieło Boecjusza jest jednym z najbardziej wpływowych traktatów filozoficznych w historii. Dialog między autorem a boginią Filozofią należy uważać za ostrzeżenie przed zbytnią wiarą we własne siły i moc, ale także jedną z pierwszych podjętych przez cywilizację zachodu prób odpowiedzi na pytanie, co prawdziwie należy do nas i co stanowi autentyczną wartość. Jako minister dworu Boecjusz był u szczytu władzy w Rzymie po upadku Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego, kiedy to oskarżono go o bezbożność i zacieranie dowodów spiskowania senatora Albinosa. Wówczas wypadł z łask króla Teodoryka Wielkiego i trafił do więziennej celi. Tam napisał „O pocieszeniu, jakie daje filozofia”. Nie wyszedł już jednak na wolność, lecz został stracony.

Cytat: „Czemu poza sobą szukacie szczęścia, które jest w was?”

4. Miguel de Cervantes „Don Kichot”

14-ksiazek-w-wiezieniu-4

Przekomiczna parodia rycerskich romansów dziś jest nie tylko klasyką literatury powszechnej, ale także źródłem ikonicznych obrazów Don Kichota i Sancho Pansy, utartej symboliki rozpoznawalnej na całym świecie czy wyrażenia, które na stałe weszło do języka potocznego. We wstępie do części pierwszej autor wspomina, że pierwsze rozdziały powieści powstały, gdy przebywał w algierskim więzieniu. Trafił tam po kolejnej próbie ucieczki z niewoli beja Algieru, w którą sprzedali go berberyjscy korsarze.

Cytat: „Zważcie jegomość – odparł Sancho Pansa – że to, co tam się ukazuje, to nie żadne olbrzymy, ino wiatraki”.

5. Oscar Wilde „De profundis czyli krzyk z otchłani”

14-ksiazek-w-wiezieniu-5

Opublikowany po śmierci (w okrojonej wersji w 1905 roku, w całości w 1949) utwór jest jednym z ostatnich dzieł znanego brytyjskiego skandalisty epoki wiktoriańskiej. Adresatem tego swoistego listu jest były kochanek pisarza, lord Alfred Douglas. Dzieło stanowi rodzaj rozliczenia z samym sobą i przeprosin za pełne rozpusty życie. Trudno jest orzec, ile ze skruchy prezentowanej w „De profundis” było autentyczne, a ile miało na celu przyśpieszyć zwolnienie Wilde’a. Utwór powstał w więzieniu w Reading, gdzie pisarz odsiadywał wyrok za „nieobyczajne zachowanie”.

Cytat: „Wspomnienie naszej przyjaźni jest cieniem, który towarzyszy mi tutaj, który nie ma mnie nigdy opuścić”.

6. Jean Genet „Matka Boska Kwietna”

14-ksiazek-w-wiezieniu-6

Debiutancka, głównie autobiograficzna powieść francuskiego pisarza. To historia ciemnych paryskich zaułków i niebezpiecznych uliczek, przestępców, alfonsów i nocnych przygód chłopców, którzy by przeżyć, sprzedają swe ciała na ulicach. Genet trafił do więzienia skazany za kradzieże, dezercję i posługiwanie się fałszywymi dokumentami. To właśnie tam zaczął pisać powieść, wykorzystując do tego celu brązowy papier, z którego strażnicy kazali więźniom robić torby. Odkrywszy, że Genet wykorzystywał papier w niedozwolony sposób, skonfiskowano mu manuskrypt i spalono. Niezrażony tym zajściem autor napisał wszystko od nowa. Druga wersja przetrwała i zabrał ją ze sobą, gdy wychodził z więzienia.

Cytat: „Nasze życie rodzinne, prawo naszych domów, nie przypomina ani trochę waszych domów. Kochamy się, ale jest to miłość bez miłości”.

7. Ezra Pound „Pieśni Pizańskie”

14-ksiazek-w-wiezieniu-7

Najwyżej ceniona i podziwiana część potężnego dzieła amerykańskiego poety, który za swoją drugą ojczyznę obrał Włochy. Poematy powstały podczas okresu internowania w amerykańskim obozie jenieckim w Pizie po upadku faszystowskich Włoch. Pound zaczął je pisać na kawałku papieru toaletowego, gdy trzymano go w stalowej klatce umieszczonej na otwartej przestrzeni. Pobyt w klatce doprowadził poetę do załamania nerwowego. Pound trafił do obozu oskarżony o kolaborację z reżimem Mussoliniego i zdradę.

Cytat: „To, co naprawdę kochasz to twoje prawdziwe dziedzictwo. To, co naprawdę kochasz, nie może ci być odebrane”.

8. Markiz de Sade „Justyna, czyli nieszczęścia cnoty”

14-ksiazek-w-wiezieniu-8

Jedno z kluczowych dzieł najsłynniejszego libertyna. Swoisty fabularyzowany traktat filozoficzno-pornograficzny o korzyściach (a raczej ich braku) z cnotliwego życia, przez który markiz, z nakazu cesarza Napoleona Bonapartego, spędził ostatnie 13 lat swojego życia w więzieniu. Pierwsza wersja utworu powstała w dwa tygodnie podczas pobytu markiza w Bastylii, gdzie jeszcze przed Rewolucją Francuską trafił za swoje pozbawione hamulców występki.

Cytat: „Chwila przebudzenia się jest dla ludzi nieszczęśliwych najbardziej nieznośna; odpoczynek ciała, spokój myśli, chwilowe zapomnienie przeciwności, wszystko to jeszcze z większą siłą przypomina im nieszczęście i bardziej uciążliwym czyni jego ciężar”.

9. Walter Raleigh „Historia świata”

14-ksiazek-w-wiezieniu-9

Nieukończony utwór (ukazał się tylko pierwszy tom, który obejmuje czasy antycznej Grecji i Rzymu) dziś uznawany za arcydzieło literatury brytyjskiej. Releigh, znany podróżnik, szpieg, żołnierz, ale także pisarz i poeta, stworzył go w celi więziennej słynnego Tower, gdzie trafił po procesie, w którym oskarżono go o udział w spisku przeciwko królowi Jakubowi I Stuartowi.

Cytat: „Ktokolwiek w pisaniu współczesnej historii będzie podążał za prawdą zbyt blisko jej obcasów, może wybić sobie zęby”.

10. Daniel Defoe „Hymn do pręgierza”

14-ksiazek-w-wiezieniu-10

Wiersz, którym autor „Przypadków Robinsona Crusoe” obrócił osobiste niepowodzenie w nieoczekiwany sukces. Napisany w więzieniu, podczas oczekiwania na wyrok, utwór wg przyjętej powszechnie legendy sprawił, że gapie rzucali w uwięzionego w pręgierzu pisarza kwiatami, w miejsce zwyczajowych kamieni i odchodów, i wznosili za niego toasty, zamiast obrzucać obelgami. Defoe spędził w pręgierzu trzy dni za szydzenie z wysokich urzędników kościelnych z frakcji torysów.

11. Marco Polo „Opisanie świata”

14-ksiazek-w-wiezieniu-11

Wspomnienia słynnego podróżnika czytane przez królów, arystokrację, dostojników kościelnych, uczonych, mieszczan i innych podróżników. Choć książka pochodzącego z Genui Marco Polo spotkała się po publikacji z niedowierzaniem, a on sam został okrzyknięty kłamcą, wkrótce cała Europa zaczytywała się w jego fantastycznych przygodach. Polo podyktował jej treść zapoznanemu w genueńskim więzieniu notariuszowi i autorowi eposów arturiańskich, Rustycjanowi z Pizy. Obaj panowie zostali wzięci do niewoli podczas wojny Genui z Wenecją.

Cytat: „Gdy nie ma gdzie zawrócić, trzeba iść naprzód”.

12. Sergiusz Piasecki „Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy”

14-ksiazek-w-wiezieniu-12

Szalenie popularna, tłumaczona na wiele języków historia przemytnika operującego na pograniczu polsko-litewskim. Śmiało można powiedzieć, że to jedna z pierwszych współczesnych polskich powieści przygodowo-sensacyjnych. Autor był nie tylko narkomanem, przemytnikiem i awanturnikiem, ale także żołnierzem i szpiegiem, a sama powieść powstała podczas odsiadywania przez Piaseckiego 15-letniego wyroku za napady rabunkowe (jeden na żydowskich kupców i drugi na kolejkę wąskotorową).

Cytat: „Żyliśmy jak królowie. Wódkę piliśmy szklankami. Kochały nas ładne dziewczyny. Chodziliśmy po złotym dnie. Płaciliśmy złotem, srebrem i dolarami. Płaciliśmy za wszystko: za wódkę i za muzykę. Za miłość płaciliśmy miłością, nienawiścią za nienawiść”.

13. Jerzy Nasierowski „Zbrodnia i…”

14-ksiazek-w-wiezieniu-13

Wielki bestseller 1988 roku (sprzedano około 70 tysięcy egzemplarzy), w pierwszym wydaniu okrojony o połowę przez cenzurę. Potężna, 800-stronicowa, szokująca w ówczesnych czasach autobiograficzna „epopeja pedalsko-więzienna” o seksualnych przypadkach 36-letniego aktora, życiu salonowym Warszawy, a zarazem historia ponad 10 lat walki napiętnowanego inteligenta ze społecznością więźniów oraz więziennymi władzami. W 1973 roku autor został skazany na 25 lat pozbawienia wolności za współudział w zabójstwie popełnionym przez jego młodego kochanka. Wyszedł na wolność w 1983 roku dzięki wstawiennictwu Romana Bratnego. Czas spędzony za kratkami Nasierowski wykorzystał m.in. do napisania powieści.

Cytat: „Kiedy go, panie Nasierowski, goliłem, zawsze mu gadałem, że pojedzie tam z kartką u nogi. Śmiał się. Do końca wierzył, że go ułaskawią. No i co? Pojechał?”

14. Henry David Thoreau „Obywatelskie nieposłuszeństwo”

14-ksiazek-w-wiezieniu-14

Ostatnia pozycja jest małym oszustwem. Thoreau nie napisał jednego ze swoich sztandarowych dzieł w więzieniu, w końcu spędził w nim zaledwie jedną noc. Ale „Obywatelskie nieposłuszeństwo” zasługuje, by trafić na tę listę dlatego, że to właśnie tej nocy w głowie poety i pisarza zrodziła się idea stworzenia dzieła poruszającego problem, który nurtuje każdego wolnomyśliciela wrażliwego na ludzką niedolę: czy mamy w obowiązku przestrzegać praw, które nie tylko są niesprawiedliwe, ale także krzywdzące? Thoreau trafił do więzienia za nieopłacenie zaległego podatku – odmówił uregulowania należności, ponieważ sprzeciwiał się niewolnictwu i wojnie z Meksykiem.

Cytat: „Nie urodziłem się po to, aby ktoś mnie zniewalał!”

Zebrał i opracował: Krzysztof Stelmarczyk

Tematy: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

Kategoria: zestawienia