Jedyny w Polsce egzemplarz Biblii Gutenberga do obejrzenia na wystawie w Muzeum Narodowym w Warszawie

7 lutego 2025

Przez sześć najbliższych tygodni jedyny egzemplarz Biblii Gutenberga, który przechowywany jest w polskich zbiorach, będzie wystawiany przez Muzeum Narodowe w Warszawie. Jak zapowiadają przedstawiciele instytucji, co pewien czas karty księgi będą zmieniane, więc warto zachodzić do muzeum wielokrotnie.

„Biblia Gutenberga z Pelplina jest wybitnym dziełem, które będziemy podziwiać w naszej Galerii Sztuki Średniowiecznej od 7 lutego przez kolejne sześć tygodni” – powiedziała dr hab. Agnieszka Lajus podczas konferencji prasowej w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Zgodnie z zaleceniami konserwatorów oryginał dzieła może być eksponowany nie dłużej niż 60 dni w roku. Będzie więc to zapewne jedyna okazja, aby w 2025 roku zobaczyć na własne oczy Biblię Gutenberga z Pelplina.

„Jestem wzruszona, bo to autentyczny obiekt, jeden z niewielu zachowanych na świecie egzemplarzy Biblii Gutenberga i jedyny w polskich zbiorach. To wielka, wspaniała księga, bez której nie byłoby Galerii Sztuki Średniowiecznej” – wyjaśniła dr hab. Agnieszka Lajus.

„Niezależnie od dobrego stanu zachowania, zabezpieczyliśmy ją tak, by kolejne pokolenia mogły się cieszyć tym niezwykłym zabytkiem. To wczesny egzemplarz, który jeszcze zawiera pewne błędy drukarskie. Bez wątpienia ruchoma czcionka Gutenberga zmieniła bieg historii, okazała się przełomem” – powiedział ks. Krystian Feddek, dyrektor Kociewskiego Centrum Kultury i Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie, gdzie na co dzień przechowywana jest księga.

„Innowacyjne badania pozwoliły nam dokładnie ustalić, że drzewo dębowe z okładzin Biblii pochodzi z 1452 roku. Dąb bałtycki był jednym z najlepszych dostępnych wówczas materiałów. Pelpliński egzemplarz jest jednym z pierwszych, prototypicznym egzemplarzem. Świadczą o tym liczne błędy i niedoskonałości. Pracownicy próbowali je poprawić na szybko. Jeden z czeladników próbował na szybko zmyć farbę tamponem i pozostawił po sobie odcisk palca” – wyjaśnił koordynator zespołu konserwatorsko-restauratorskiego dr hab. Juliusz Raczkowski.

„Są liczne miejsca, gdzie farba drukarska nie odcisnęła się należycie. Ktoś próbował ręcznie uzupełnić źle wydrukowane partie tekstu. Zachował się cały szereg znaków drukarskich, informacje dla dekoratorów” – wskazał badacz. Podkreślił, że prezentacja Biblii wymaga specjalnych warunków – w klimatyzowanej gablocie panuje temperatura od 20 do 23 stopni Celsjusza i wilgotność względna poniżej 45-55 procent. Dzieło jest chronione przed działaniem światła słonecznego i promieniowania UV.

Biblia Gutenberga z Pelplina będzie wystawiona w Muzeum Narodowym w Warszawie od 7 lutego do 23 marca 2025.

Jedyny egzemplarz pierwszej w Europie drukowanej książki

Biblia Gutenberga to pierwsza w historii drukowana książka, wykonana za pomocą prasy drukarskiej i przy użyciu ruchomych czcionek. To łacińskie wydanie Pisma Świętego (Wulgata) z lat 1452–1455 wydane w oficynie Jana Gutenberga w Moguncji (niem. Mainz). Nazwa dwutomowego wydania Biblii pochodzi od nazwiska jej wydawcy. Określenie „Biblia czterdziestodwuwierszowa” nawiązuje do liczby wersów, w jakiej łamano tekst.

W Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie znajduje się wczesny egzemplarz mogunckiego wydania. Należy ono do grupy zaledwie siedemnastu pełnych, dwutomowych egzemplarzy. Jest to jedyny egzemplarz Biblii Gutenberga w Polsce i jeden z nielicznych, w której oba tomy przetrwały w oryginalnych oprawach.

Pelplińska Biblia Gutenberga została wydrukowana czarną farbą na ręcznie czerpanym papierze żeberkowym, który prawdopodobnie pochodzi z manufaktur nadreńskich. Iluminator ozdobił jej karty kolorowymi inicjałami. Oprawa z dębiny bałtyckiej powleczonej koźlą skórą, na której wytłoczono wizerunki zwierząt, ornamenty roślinne, wizerunek św. Pawła oraz nazwisko introligatora została wykonana przez mistrza Henryka Costera z Lubeki. Biblia liczy 641 kart zadrukowanych obustronnie w dwóch kolumnach zawierających 40–42 wierszy.

Historycy ustalili, że początkowo była przechowywana w klasztorze franciszkanów obserwantów w Lubawie. Od 1833 roku po kasacie lubawskiego konwentu znajduje się w Pelplinie. Przed II wojną światową Biblia przez Warszawę trafiła do Paryża. Stamtąd w 1940 roku wywieziono ją do Londynu, a potem Kanady. Do Polski powróciła na początku 1959 roku. Do dziś przetrwało 48 egzemplarzy Biblii Gutenberga, z czego tylko 20 kompletnych, 14 egzemplarzy znajduje się w USA.