Dziesięć dni z życia geniusza

15 listopada 2015

tolstoj-ucieczka-z-rajuPawieł Basiński „Lew Tołstoj. Ucieczka z raju”, tłum. Jerzy Czech, wyd. Marginesy
Ocena: (brak)*

W książce Pawieła Basińskiego czytelnik przenika w świat Lwa Tołstoja poczynając od ostatnich dziesięciu dni życia hrabiego. Autor zapoznaje odbiorców z okolicznościami ucieczki wielkiego myśliciela, po czym błyskawicznie przenosi ich do dzieciństwa Tołstoja, by wspólnie zastanowić się nad zebranymi przez niego faktami. Stopniowo w każdym rozdziale poznajemy Lwa Nikołajewicza, przechodzimy przez kolejne etapy życia pisarza i mimowolnie wraz z Basińskim poszukujemy motywów jego decyzji o opuszczeniu „raju”.

Dla czytelnika, znającego hrabiego Tołstoja głównie z utworów „Dzieciństwo”, „Anna Karenina” czy „Wojna i pokój”, przyczyny ucieczki mogą nie być do końca jasne. Pisarz był niezwykle mocno związany z Jasną Polaną. W swojej debiutanckiej noweli „Dzieciństwo” bardzo ciepło opisał miejsce, w którym się wychowywał. Tołstoj był zachwycony tym, że spośród całego rodzeństwa to akurat jemu przypadła w spadku Jasna Polana. Chyba każdy chciałby spędzić życie w tym magicznym miejscu. Dlaczego więc uciekł?

Basiński niejednokrotnie podkreśla, że motyw ucieczki i dążenia do wolności obecny był w całym życiu pisarza. Tołstoj nierzadko w ten właśnie sposób zakańczał niewygodne dla siebie sytuacje. Autor postanowił wgłębić się w koleje losu twórcy „Wojny i pokoju”, stosunki z bliskimi, dorobek literacki, podejmowane decyzje właśnie pod tym kątem. Analiza filozofii i dokonań z ostatniego etapu życia Lwa Nikołajewicza ? po jego przemianie duchowej ? cieszy się zdecydowanie mniejszą popularnością, niż okres, w którym tworzył swoje najbardziej znane dzieła. Dzięki Pawiełowi Basińskiemu mamy możliwość stać się świadkami dziesięciu ostatnich dni życia Tołstoja. Nie dostajemy jednak całej historii od razu. Basiński przekazuje ją czytelnikowi w niewielkich porcjach. Autor podzielił ją pomiędzy wszystkie rozdziały, a do każdej części dołączył obszerny fragment biografii pisarza, mający wprowadzić nas w jego życie i przybliżyć motywy podjętej decyzji.

Zgromadzone przez Basińskiego materiały dają możliwość zapoznania się nie tylko ze szczegółami życia wybitnego pisarza, ale również ludźmi z jego otoczenia. Obszerna część książki poświęcona została analizie żony Lwa Nikołajewicza ? Sofii Tołstoj ? kobiety, która większą część życia spędziła u boku geniusza, a także relacji twórcy z jego duchowym przyjacielem ? Władimirem Czertkowem. Poznajemy losy dzieci pisarza, relacje z ojcem, konflikty i ich odbicie w późniejszych stosunkach rodzinnych.

Historia życia Tołstoja zebrana przez Basińskiego została znakomicie przepleciona z fragmentami dzienników, listami Lwa Nikołajewicza, jego żony, przyjaciół oraz krewnych. Dzięki ich ogromowi doznajemy poczucia współuczestnictwa w tej, często bardzo intymnej i wrażliwej, korespondencji. Można wyraźnie zauważyć, jak istotną rolę odgrywały w ówczesnym świecie listy. Powstawały każdego dnia, nawet podczas ucieczki Tołstoj, spiesząc się, znajdował choćby moment, aby napisać do rodziny lub przyjaciela.

Niezwykle przyjemną niespodzianką było dość obszerne omówienie tematu kontaktów Tołstoja ze starcami optyńskimi. Co prawda informacje dotyczące jego wcześniejszych odwiedzin w monasterze są szczątkowe, jednak relacja z ostatniej podróży do pustelni, interpretacja zachowania pisarza, próba wniknięcia w jego duszę to z pewnością miłe akcenty, zwłaszcza dla polskich czytelników, dla których tematyka kontaktów XIX-wiecznej inteligencji rosyjskiej jest często zagadnieniem traktowanym dosyć pobieżnie.

Do książki została załączona imponująca ilość fotografii pochodzących z kolekcji muzeum w Jasnej Polanie, a także Państwowego Muzeum Lwa Tołstoja. Ogrom zebranych materiałów, szczegółowa analiza dzienników i listów, a także niezwykle wyważone opinie samego autora z pewnością robią spore wrażenie.

Weronika Nykiel

*Nie poddajemy ocenie książek, które ukazały się pod naszym patronatem.

Tematy: , , , , , , , , ,

Kategoria: recenzje