„Czy znasz Kafkę?”. Platforma Arte.tv udostępniła bezpłatnie film dokumentalny o autorze „Procesu”

4 listopada 2025

Franz Kafka po raz kolejny staje w centrum uwagi odbiorców. W kinach możemy zobaczyć film o pisarzu w reżyserii Agnieszki Holland, który jest polskim kandydatem do Oscara. W księgarniach znajdziemy wznowienie biografii „Franz Kafka. Koszmar rozumu” autorstwa Ernsta Pawla. Tymczasem platforma Arte.tv udostępniła bezpłatnie dokument „Czy znasz Kafkę?” w reżyserii Pavla Šimáka.

Twórczość Franza Kafki od ponad wieku fascynuje i jednocześnie wzbudza niepokój. Jego opowieści o winie, wstydzie, samotności i absurdzie systemu nie starzeją się – przeciwnie, brzmią dziś wyjątkowo aktualnie. Jakim człowiekiem był autor tych historii?

Dokument o pisarzu przyszłości

W dokumencie „Czy znasz Kafkę?” biograf Kafki Reiner Stach (na zdj. poniżej) i badacze twórczości pisarza rysują jego codzienność: pracę urzędnika w praskim towarzystwie ubezpieczeniowym, relacje rodzinne i przyjacielskie, a także jego nieoczekiwane poczucie humoru. Stereotyp „ciemnego wizjonera” ustępuje miejsca człowiekowi wrażliwemu i świadomemu, który jest rozdarty między obowiązkiem a duchową potrzebą pisania. Kafka nie opisywał abstrakcyjnego „systemu”. Opisywał nas – ludzi gubiących się w mechanizmach, które sami tworzymy.

Dokument próbuje odpowiedzieć na pytanie: kim Kafka był naprawdę? Stosując odmienny od Holland język narracji, film Pavla Šimáka ukazuje artystę, który żył w cieniu własnych lęków, a jednocześnie z niezwykłą przenikliwością opisywał świat dopiero budującej się nowoczesności. Pomimo obchodzonej w ubiegłym roku 100. rocznicy śmierci, Kafka zdecydowanie nie jest autorem „minionej epoki”. Jego bohaterowie są przerażająco współcześni – uwięzieni w strukturach, których nie rozumieją. „Proces” jako metafora życia w epoce przepisów i automatycznych decyzji, „Zamek” – opowieść o niekończącej się obsłudze klienta i walce o kontakt z instytucją czy „Przemiana” wyrażająca lęk przed światem, który nie potrafi dostrzec jednostki. Jego słynne zdanie: „Książka powinna być siekierą na zamarznięte morze w naszym wnętrzu” brzmi dziś jak wezwanie do obudzenia się z anomii i otępienia.

Życie prywatne Kafki – wrażliwość, lęki i wegetariańskie eksperymenty

Kafka zapisał się w historii jako wizjoner mrocznych światów, jednak w życiu prywatnym był człowiekiem delikatnym, pełnym wątpliwości, ale też głęboko wrażliwym na innych. Bliskie relacje utrzymywał z rodziną i przyjaciółmi, a w miłości często zmagał się z lękiem przed bliskością i presją norm społecznych. Mało kto pamięta, że był zagorzałym zwolennikiem diety roślinnej – nie z ideologii, lecz z poczucia troski o ciało i świat. Eksperymentował z wegetarianizmem, wierząc, że „czyste życie” zaczyna się od troski o siebie i istoty wokół.

W listach potrafił przechodzić od czułych wyznań do introspekcyjnych lęków – niczym jego bohaterowie, zawieszony między potrzebą miłości a strachem przed nią. Ta intymność codzienności, wolna od patosu, sprawia, że Kafka jawi się jako autor genialny, a także człowiek z krwi i kości – wrażliwy, niepewny, pełen marzeń o życiu, którego nie zdążył doświadczyć w pełni.

Dlaczego Kafka jest dzisiaj szczególnie ważny?

W świecie pełnym formularzy, regulaminów, anonimowych decyzji i algorytmów Kafka staje się kimś więcej niż klasykiem: jest kronikarzem współczesności, która stała się faktem dopiero po jego śmierci. Dlatego duże zainteresowanie jego twórczością nie jest nostalgią. To spojrzenie w lustro. Kafka przewidział nasz czas: epokę zagubienia, nieuchwytnej władzy i samotności w tłumie. Być może dopiero dziś naprawdę rozumiemy, jak prorocze były jego wizje.

Dokument „Czy znasz Kafkę?” w reżyserii Pavla Šimáka możecie obejrzeć poniżej. Platforma Arte.tv udostępnia go bezpłatnie do 23 maja 2029 roku.

Biografię „Franz Kafka. Koszmar rozumu” Ernsta Pawla wznowiło Wydawnictwo Marginesy.