Przemysław Bluszcz przeczyta w Radiowej Trójce „Na nieludzkiej ziemi” Józefa Czapskiego

18 listopada 2019

W Programie 3 Polskiego Radia znakomity aktor Przemysław Bluszcz przeczyta fragmenty dziennika „Na nieludzkiej ziemi” Józefa Czapskiego. Emisja pierwszego odcinka w poniedziałek 18 listopada około godz. 20:50.

„Nieczęsto na lekturę w Trójce wybieramy książki z literatury klasycznej. W ubiegłym roku, wraz ze słuchającymi nas, utworzyliśmy listę: ’Sto książek na Stulecie Niepodległości’. Przeczytaliśmy wówczas na nowo 'Solaris’ Stanisława Lema. Po roku, z listy tej wybieramy wspomnienia Józefa Czapskiego” ? mówi Barbara Marcinik z radiowej Trójki, opiekunka artystyczna radiowej adaptacji „Na nieludzkiej ziemi”.

Józef Czapski nazywany jest świadkiem wieku. Ten malarz, pisarz i żołnierz urodził się w 1896, a zmarł mając prawie 100 lat, w 1993 roku. Podczas II wojny światowej więziony i internowany w obozach jenieckich w Związku Radzieckim, został zwolniony w 1941 roku na mocy układu Sikorski-Majski, a następnie wstąpił do formujących się na tamtych terenach Polskich Sił Zbrojnych, czyli Armii Andersa. Tuż po wyjściu na wolność z obozu NKWD w Griazowcu zaangażował się w poszukiwania zaginionych oficerów polskich z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku. Zaczął opisywać swoje doświadczenia z wędrówki przez Rosję Sowiecką, które ukazały się pod tytułem „Na nieludzkiej ziemi”. W latach 80. do tego dzieła dołączone zostały dwie kolejne części: „Wspomnienia Starobielskie” (1943) oraz „Prawda o Katyniu” (1945). „My jednak wybraliśmy fragmenty tylko z tytułowej części tomu, wstrząsające świadectwo z pozostałych dwóch części pozostawiając indywidualnej lekturze” ? mówi Barbara Marcinik.

„Na nieludzkiej ziemi” to chyba mniej znana książka o tamtym czasie i tamtym zakątku Ziemi, ale nie można jej przeoczyć, myśląc o „Innym świecie” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i „Archipelagu Gułag” Aleksandra Sołżenicyna. To próba rzeczowego opisu poszczególnych etapów wędrówki z północy na południe, szlakiem tworzącego się wojska. Józef Czapski nie starał się tworzyć literatury na podstawie faktów, które „przerastały” swoją wymową literaturę. Są w tej książce fragmenty, które przerażają i wzruszają ? zwłaszcza te dotyczące współwięźniów, których bezskutecznie Czapski poszukiwał, oraz rozdziały opisujące ów nieludzki wymiar życia w wojennej Rosji Sowieckiej (głód, nędza). Są także wspomnienia z wcześniejszych doświadczeń wojennych autora ? na przykład sprzed dwudziestu lat. Są szkice napotkanych ludzi i anegdoty zanotowane podczas tej wędrówki, jest wreszcie próba portretu generała Andersa.

„Do lektury zaledwie fragmentów tej książki zaprosiliśmy Przemysława Bluszcza, potrafiącego oddać 'ducha’ wspomnień Józefa Czapskiego. Lekturze będzie towarzyszyła muzyka Miłosza Wośki oraz Jana Suświłly” ? dodaje Barbara Marcinik. Radiową adaptację „Na nieludzkiej ziemi” przygotowali również: Renata Szewczak, Janusz Deblessem i Jakub Sadowski.

Emisja „Na nieludzkiej ziemi” w 20 odcinkach w Trójce od poniedziałku do czwartku około godziny 20:50. Książkę Józefa Czapskiego wznowiło w 2017 roku wydawnictwo Znak.