Utwór literacki, w którym po raz pierwszy pojawiło się słowo „robot”. Nowy przekład futurologicznego dramatu „R.U.R.” Karela Čapka do przeczytania bezpłatnie w Wolnych Lekturach

24 czerwca 2021

Biblioteka internetowa Wolne Lektury udostępnia w tym roku utwory pioniera fantastyki naukowej Karela Čapka w nowych tłumaczeniach. Dystopijny futurologiczny dramat „R.U.R.” o rozwoju techniki w przekładzie Martyny M. Lemańczyk został właśnie opublikowany bezpłatnie i legalnie w internecie. Jesienią tego roku ukaże się także „Inwazja jaszczurów” w przekładzie Jacka Illga.

„R.U.R.” – skrót od „Rossum’s Universal Robots”, czyli „Roboty Uniwersalne Rossuma” – to utwór literacki, w którym po raz pierwszy pojawiło się słowo „robot”. Jak wyjaśniał sam autor, wymyślił je jego brat, Josef. W języku czeskim słowo to oznaczało początkowo pracę przymusową i tanią wydajną siłę roboczą, ale wkrótce zrobiło karierę na całym świecie jako określenie maszyn imitujących i zastępujących ludzi. Dzięki dramatowi Čapka określenie „robot” weszło do języka nauki i kultury, a w następstwie do powszechnego obiegu. I choć dzieło powstało 100 lat temu, dokładnie w 1920 roku, problemy w nim poruszane, takie jak rewolucja społeczna, wyzwolenie od pracy najemnej oraz postęp naukowo-techniczny, są ciągle podejmowane na nowo, a pytania i rozterki dotyczące konsekwencji rozwoju techniki zadawane są zarówno w nauce, jak i w sztuce.

Do 1923 roku „R.U.R.” przetłumaczono na 30 języków, co przyniosło Čapkowi międzynarodową sławę. Dramat zaczyna się prologiem poprzedzającym o 10 lat właściwą akcję. Przedstawiono w nim wycieczkę Heleny po fabryce robotów, w której kotłach znajdują przędzalnie nerwów, wytwórnie kości, kadzie na wątroby i mózgi. Istoty, które Helena i Rossum oglądają z podziwem i zainteresowaniem, po latach stają się coraz bardziej nieprzewidywalne i niebezpieczne. Choć jest to śmiała wizja futurystyczna, towarzyszą jej rozczulające dziś staroświeckie szczegóły: papierowe księgi rachunkowe, gazety i dokumentacja badawcza – bez wsparcia tak oczywistej dziś pamięci cyfrowej.

Maszyny, których nie sposób odróżnić od ludzi, bunt wytworu techniki wobec człowieka to nadal aktualne zagadnienia. Ślady „R.U.R.” znajdziemy w licznych produkcjach filmowych, takich jak „Westworld” czy „Łowca androidów”, ale też w literaturze science-fiction. Mimo to sama sztuka jest dziś w Polsce nieco zapomniana. Świadczy o tym m.in. fakt, że po raz ostatni wystawiono ją w naszym kraju w 1988 roku w reżyserii Wojciecha Zeidlera.

Scena z pierwszego aktu spektaklu „R.U.R.”.

Powodem, dla którego biblioteka internetowa Wolne Lektury publikuje Karela Čapka, jest Rok Lema. Dzięki wsparciu Fundacji Polskiego Funduszu Rozwoju i Centralnego Domu Technologii ukażą się książki, które miały niebagatelny wpływ na twórczość naszego najważniejszego futurologa. Roboty wymyślone przez Karela Čapka pojawiają się przecież m.in. w „Księdze Robotów”, „Bajkach robotów”, „Cyberiadzie” czy „Niezwyciężonym”.

Przekładu „R.U.R.” podjęła się dr Martyna M. Lemańczyk, członkini Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury, która naukowo zajmuje się kubizmem literackim oraz porównaniem polskiej, czeskiej i francuskiej wczesnej awangardy w literaturze i sztuce. W kolekcji „Stanisław Lem poleca” w Wolnych Lekturach ukazały się jeszcze m.in. powieści i opowiadania Stefana Grabińskiego oraz „Wspomnienia z martwego domu” Fiodora Dostojewskiego. Jesienią tego roku przeczytamy także nowy przekład „Inwazji jaszczurów” w przekładzie Jacka Illga. Wszystkie tytuły z Lemowej kolekcji dostępne są za darmo tutaj.

„R.U.R.” to kolejna w tym roku książka udostępniona w Wolnych Lekturach w nowym, współczesnym przekładzie. Dotychczas opublikowano w ten sposób dwie lektury szkolne, „Małego Księcia” Antoine’a de Saint-Exupery’ego (tłum. Agata Kozak) oraz „Bajkę o rybaku i rybce” Aleksandra Puszkina (tłum. Renata Lis). W planach na najbliższy czas są „Kopciuszek” Charlesa Perraulta (tłum. Oskar Hedemann), „Doktor Dollitle i jego zwierzęta” Hugh Loftinga (tłum. Jarosław Westermark) oraz „Rok 1984” George’a Orwella, którego przekładu podjęła się Julia Fiedorczuk.

[am]
fot. Wikimedia Commons

Tematy: , , , ,

Kategoria: premiery i zapowiedzi