„Franz Kafka. Encyklopedia” ? pierwsze kompleksowe opracowanie twórczości i życia autora „Procesu” już w księgarniach

7 listopada 2017

Nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego ukazała się książka „Franz Kafka. Encyklopedia”. To pierwsze kompleksowe opracowanie twórczości i życia autora takich dzieł, jak „Proces”, „Zamek” czy „Przemiana”.

Być może żaden autor nie porwał współczesnej wyobraźni tak bardzo, jak urodzony w Pradze Franz Kafka (1883-1924). Jedną z przyczyn tej wyjątkowości jest szczególne wyznanie interpretacyjne, jakie teksty Kafki stawiają czytelnikowi. Popularność Kafki bierze się w pewnej mierze z czytelności jego prozy ? w przeciwieństwie do Jamesa Joyce?a, z którym często Kafkę się porównuje. Zarazem czytelnicy odbierają Kafkę z konsternacją, gdyż pod pozornie klarowną powierzchnią kryją się pełne sprzeczności i konfliktów wewnętrznych teksty, które stają się żyzną glebą dla najbardziej sprzecznych interpretacji. Niemożność ustalenia konkluzywnych, uniwersalnych znaczeń została przyjęta jako jedna z cech charakterystycznych Kafkowskiej twórczości.

Z powodu fundamentalnej nierozszyfrowalności twórczości Kafki i płynności krytycznych podejść do jego tekstów idea wydania encyklopedii o życiu i dziele Kafki wydaje się wewnętrznie sprzeczna, wręcz paradoksalna. Od encyklopedii oczekuje się przecież wyczerpującej informacji o zamkniętej, jasno określonej sferze faktów. Można zatem mieć wątpliwości, czy zadanie kompilacji jako wymóg encyklopedyczny nie jest samo w sobie kafkowskim przedsięwzięciem: niemożliwym, pełnym nierozwiązywalnych paradoksów, skazanym na fragmentaryczność. W istocie łatwo sobie wyobrazić opowiadanie napisane przez Kafkę, w którym bezimienny narrator ? może zwierzę, a może tylko nieszkodliwy ludzki szperacz ? podejmuje się zebrania w formie encyklopedycznej wszelkiej wiedzy, przeszłej i obecnej, związanej z życiem i dziełem konkretnego autora. Zaznajomieni z dziełem Kafki z pewnością wyobrażą sobie, że taki hipotetyczny tekst składałby się niemal w całości ze wstępu, w którym narrator wyliczałby całe mnóstwo przeszkód stojących na drodze do ukończenia pracy, którą sam sobie narzucił.

Autorzy nie roszczą sobie pretensji do przedstawienia ostatecznych poglądów na życie Kafki ani do zredukowania interpretacyjnego chóru krytycznych spotkań z jego tekstami do pojedynczego głosu. Jak zauważył sam Kafka w jednym z aforyzmów: „Tylko w chórze możliwe jest dostąpienie jakiegoś rodzaju prawdy”. Encyklopedia jest raczej zaproszeniem czytelników do spotkania z Kafką poprzez dostarczenie tła informacyjnego o jego życiu, stylu pisarskim, historycznym kontekście oraz różnorodności jego doświadczeń intelektualnych, działań i wpływów. Czytelnik znajdzie tu między innymi: streszczenia wszystkich dzieł Kafki oraz publikowanych i niepublikowanych tekstów, krótkie opisy głównych postaci jego fikcji, informacje o spuściźnie epistolarnej, notatkach, dziennikach; objaśnienia relacji autora z bliskimi i znaczącymi postaci współczesnego mu życia, opisy jego stosunku do pisarzy, artystów i myślicieli, informacje o życiu Kafki i klimacie ówczesnej Pragi, wyjaśnienie terminów i pojęć kluczowych dla jego pisarstwa.

Praca czworga autorów ? Richarda T. Graya, Ruth V. Gross, Rolfa J. Goebela, Claytona Koelba ? gromadzi wiedzę dostępną w Polsce w postaci rozproszonej i niesystematycznej, albo niedostępną w ogóle. „W Polsce twórczość Kafki od lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku była przedmiotem żywego zainteresowania i wielu debat, nierzadko o charakterze światopoglądowym, co nie znaczy, że polski czytelnik miał możliwość systematycznie i dogłębnie śledzić kolejne fale dyskusji, przelewające się przez ogromniejącą z roku na rok domenę światowej kafkologii” ? pisze w nocie do polskiego wydania książki dr hab. Łukasz Musiał.

Publikacja została przygotowana w sposób, który pozwala zarówno korzystać z niej naukowcom, literaturoznawcom i krytykom, jak i wieloletnim miłośnikom, a nawet początkującym czytelnikom Kafki. „Pomysł ujęcia twórczości i życia Franza Kafki oraz czasów, w których żył, w postaci haseł odpowiada zasadom edycji encyklopedycznych, a jednak materia tej książki jest na tyle wyjątkowa, iż siłą rzeczy kompendium to musi mieć charakter autorski i dlatego bliskie jest raczej monografii. Mamy przecież do czynienia z dziełem literackim będącym przedmiotem rozlicznych interpretacji, oraz biografią, która do chwili publikacji prezentowanej 'Encyklopedii’ nie doczekała się kompleksowego i, co najważniejsze, w pełni rzetelnego opracowania” ? dodaje Łukasz Musiał.

Autorzy książki to uznani germaniści, profesorowie nauk humanistycznych i komparatystyki literackiej, specjalizujący się w twórczości Franza Kafki. Encyklopedia ukazała się w przekładzie Jolanty Kozak.