Poznaliśmy 7 książek zakwalifikowanych do finału Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus 2019

9 września 2019


Ogłoszono tegorocznych finalistów Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus. Tym razem tzw. krótka lista nominowanych ma wyjątkowo międzynarodowy charakter. Wśród autorów finałowych książek znalazły się pisarki i pisarze z Austrii, Bułgarii, Czech, Ukrainy, Niemiec i Rosji. Po raz pierwszy w czternastoletniej historii nagrody w finale nie ma książki polskiej.

Jury w składzie: Mykoła Riabczuk (przewodniczący), Marcin Cieński, Urszula Glensk, Ryszard Krynicki, Anna Nasiłowska, Małgorzata Szpakowska oraz Piotr Śliwiński dokonało wyboru następujących tytułów:

Bianca Bellová „Jezioro”, tłum. Anna Radwan-Żbikowska, wyd. Afera (Czechy) ? Boros, osada rybacka gdzieś na końcu świata, nad wysychającym, skażonym jeziorem, którego Duch gniewa się na ludzi. Mężczyźni mają tu wódkę, kobiety troski, dzieci nieustannie drapią swędzącą wysypkę na skórze. Mały chłopiec Nami mieszka z babcią i dziadkiem w niebieskim domku z białym sufitem. Babka ma wielkiego guza na kości ogonowej, dziadek nigdy nie odkłada papierosa bez filtra, którego trzyma między palcem wskazującym a zniekształconym środkowym. Pewnego dnia Nami zostaje zupełnie sam; musi wyruszyć w nieznane, by dowiedzieć się, czego w życiu szukać, i wrócić do domu, by to odnaleźć. Opłynąć złowrogie jezioro, żeby w końcu zanurzyć się w nim i sięgnąć po najgłębszą tajemnicę. Bianca Bellová otrzymała za „Jezioro” Nagrodę Literacką Unii Europejskiej 2017, najważniejszą czeską nagrodę literacką Magnesia Litera w kategorii „Książka Roku” oraz nagrodę studencką Česká Kniha. Zagraniczne prawa do książki zostały dotychczas sprzedane do dwudziestu krajów. Inspiracją dla autorki była historia Jeziora Aralskiego.

Georgi Gospodinow „Fizyka smutku”, tłum. Magdalena Pytlak, Wydawnictwo Literackie (Bułgaria) ? W najnowszej powieści Gospodinowa to właśnie przeczucie nadchodzącego końca każe głównemu bohaterowi zbierać wszelkie informacje mające szansę przetrwać śmierć pewnej epoki. Literacki projekt bułgarskiego pisarza stanowi próbę zatrzymania czasu. „Fizyka smutku” otrzymała Nagrodę Literacką im. Jana Michalskiego, a także była nominowana do sześciu innych nagród europejskich. W 2016 roku została uznana przez PEN Club amerykański za jedną z pięciu najlepszych książek obcojęzycznych. Miljenko Jergović nazywa utwór Gospodinowa „ostatnią powieścią świata”.

Siergiej Lebiediew „Granica zapomnienia”, tłum. Grzegorz Szymczak, wyd. Claroscuro (Rosja) ? Debiut Siergieja Lebiediewa to opowieść o utracie pamięci narodowej i o jej moralnych konsekwencjach dla jednostki. Geolog udaje się na daleką północ Rosji, by odkryć prawdę o tajemniczym przyjacielu rodziny, który uratował mu życie, a którego znał jedynie jako Drugiego Dziadka. Wśród opuszczonych kopalń i rozpadających się baraków dawnych gułagów znajduje świat skazany na wymazanie, świat, gdzie łatwiej ignorować zarówno ofiary, jak i katów, niż zmierzyć się z przeszłością. Częściowo autobiograficzna „Granica zapomnienia” to poetycka, dynamiczna, bogata w opisy przyrody syberyjska odyseja, będąca krucjatą przeciwko zapomnieniu.

Christoph Ransmayr „Cesarski zegarmistrz”, tłum. Jacek St. Buras, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego (Austria) ? Alister Cox, angielski zegarmistrz i twórca automatów, po tragicznej śmierci córki porzuca swoje rzemiosło i pogrąża się w rozpaczy. Szansę na wybawienie odnajduje w niespodziewanej propozycji ? sam cesarz Chin prosi go, aby przybył do Zakazanego Miasta i stworzył trzy zegary, jakich jeszcze świat nie widział. Gdy jednak Cox trafia na dwór, zaproszenie i szczodre obietnice wszechwładnego monarchy okazują się czymś innym. „Cesarski zegarmistrz” jest pełną maestrii powieścią o ojcowskiej miłości, wielkiej pasji i ambicji. To jednocześnie historia o zderzeniu odmiennych rzeczywistości ? Wschodu i Zachodu ? oraz o zetknięciu się zwykłego człowieka z władcą-bogiem, który pragnie stać ponad upływem czasu. Ransmayr tworzy zapierające dech w piersiach obrazy, snując jednocześnie filozoficzną refleksję nad upływającym czasem. Ta wyjątkowa powieść sprawia, że czas zdaje się płynąć inaczej.

Sasha Marianna Salzmann „Poza siebie”, tłum. Agnieszka Walczy, wyd. Prószyński i S-ka (Niemcy, ur. Rosja) ? Pierwsze zdanie powieści wprowadza niepokój i odzwierciedla zagubienie młodej bohaterki: „Nie wiem, dokąd się wybieramy, wszyscy inni to wiedzą, ja nie”. Mała Ali wyrusza w podróż. Z jej punktu widzenia daleką ? z Moskwy aż do Berlina. W dalszej części książki Ali, już dorosła, szuka swojego brata bliźniaka, Antona. Ale te poszukiwania są również okazją do określenia własnej tożsamości. Podróż jego nikłym śladem staje się podróżą pamięci. Autorka zręcznie maluje migawki z życia trzech pokoleń swojej rodziny i ujawnia w jaki sposób udało się im, jako Żydom, przeżyć w okresie dynamicznych przemian ? najpierw w dwudziestowiecznej Rosji, w czasie II wojny światowej, przez czystki stalinizmu aż do upadku komunizmu. Ali opuszcza dom w poszukiwaniu brata, który odszedł, a jedynym śladem jego życia jest przesłana ze Stambułu pocztówka, nie zawierająca żadnej treści, poza jej adresem. Stara się odkryć, co się z nim stało, ale zrozumieć także, czemu wszyscy w jej rodzinie uciekają? Przed czym? Dokąd gonią? Alissa wyrusza na wyprawę, aby odkryć przynależności wykraczające poza ojczyznę, język ojczysty czy płeć. Uświadamia sobie, że ani ona, ani brat, nie są związani z żadnym z krajów, w których przyszło im żyć. Czy to cokolwiek tłumaczy, ułatwia, pozwala się odnaleźć?

Jurij Wynnyczuk „Tango śmierci”, tłum. Bohdan Zadura, wyd. Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka Jeziorańskiego (Ukraina) ? Lwowski palimpsest, oprawiona subtelną ironią opowieść o prawdziwej przyjaźni w tragicznych czasach, przeplatana historią Myrki Jarosza, osobliwego czytelnika i badacza starożytnych rękopisów w latach dziewięćdziesiątych na wyzwalającej się Ukrainie. Polak, Ukrainiec, Żyd i Niemiec, synowie zaginionych uczestników walk o niepodległość Ukrainy z 1918 roku, dorastają w międzywojennym Lwowie pod czułą opieką samotnych matek. Nieświadomi nadchodzącej tragedii bawią się, dojrzewają i w wielokulturowym mieście przeżywają liczne przygody. Wierny swojemu stylowi Jurij Wynnyczuk okrasza powieść pikantnymi anegdotami związanymi z cielesną sferą życia, na przykład historyjką o gwałcie w Ossolineum, dokonanym przy pomocy „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza i „Eneidy” Iwana Kotlarewskiego. Po wybuchu II wojny światowej chłopcy wzorem swoich ojców wstępują do wojska, by bronić niepodległości, lecz ze ściśniętymi gardłami muszą biernie obserwować zajęcie rodzinnego miasta przez bolszewików. Zaradność bohaterów rozśmiesza, ale nie daje zapomnieć o rozpadzie przedwojennej tkanki Lwowa i okrucieństwie okupantów. Na przykładzie losów rodziny i znajomych żydowskiego bohatera dowiadujemy się, jak podstępnie naziści wciągali Żydów w pułapkę Holokaustu. Tragizm historii ucina się w chwili beznadziei, gdy czterej przyjaciele, oblężeni w kryjówce przez enkawudzistów, przy dźwiękach tanga wybierają śmierć zamiast niewoli. Cudem przeżywa tylko jeden ? Żyd Josyp Milker, który przechowa ich historię dla przyszłych pokoleń.

Polina Żerebcowa „Mrówka w słoiku. Dzienniki czeczeńskie 1994?2004”, tłum. Agnieszka Knyt i Michał B. Jagiełło, wyd. Fundacja Ośrodka KARTA (Rosja) ? Koniec dzieciństwa z okrutną wojną w tle. Polina Żerebcowa ma 9 lat, gdy na Grozny spadają pierwsze bomby. W szkolnych zeszytach przez kolejne 10 lat zapisuje swoje dojrzewanie w świecie, w którym każdy może stać się wrogiem lub wybawcą. Urodziła się i mieszkała w Groznym, pochodzi z wielonarodowej rodziny, w której są i Czeczeni, i Rosjanie. Jej dzienniki są przede wszystkim świadectwem tego, co wojna robi z cywilami, jak dziecko widzi świat niszczony przez dorosłych. Polina pisze po rosyjsku (tego języka używa w domu) i o sprawach codziennych: szkole, pierwszych miłościach, lekturach, ulubionej muzyce, i jednocześnie o dramatycznych wysiłkach, by przeżyć i ocalić swoje człowieczeństwo.

Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus przyznawana jest we Wrocławiu od 2006 roku za wydaną po polsku książkę prozatorską autorstwa pisarzy z Europy Środkowej, którzy podejmują w swoich dziełach tematy najistotniejsze dla współczesności, zmuszają do refleksji, pogłębiają wiedzę o świecie innych kultur. Nagrodę stanowi czek na kwotę 150 000 złotych ufundowany przez prezydenta Wrocławia oraz statuetka autorstwa Ewy Rossano. Wśród dotychczasowych laureatów znaleźli się m.in. Swietłana Aleksijewicz, Jurij Andruchowycz, Martin Pollack i Serhij Żadan oraz w 2018 roku Maciej Płaza ? pierwszy nagrodzony Polak w historii nagrody. Od 2010 roku Angelus przyznawany jest także dla tłumaczki lub tłumacza ? nagrodę w wysokości 20 000 złotych otrzymuje autorka lub autor przekładu zwycięskiej książki w przypadku, gdy Angelusem nagrodzona zostaje książka zagraniczna. Z kolei w momencie, gdy Angelusem nagrodzona zostaje książka polska, nagroda za przekład trafia w ręce wskazanej przez jury tłumaczki lub tłumacza spośród grona osób tłumaczących zakwalifikowane do finału książki. Nagrodzie Angelus towarzyszy Nagroda Czytelników im. Natalii Gorbaniewskiej, ustanowiona w 2014 roku dla uczczenia pamięci pierwszej przewodniczącej jury Angelusa, rosyjskiej poetki i dziennikarki, opozycjonistki i działaczki na rzecz praw człowieka. Tegoroczne głosowanie odbędzie się w dniach 18 września ? 18 października za pośrednictwem strony nagrody.

Nagroda Angelus, podobnie jak Wrocławska Nagroda Poetycka Silesius, organizowana jest przez miasto Wrocław, a od 2018 roku bezpośrednią organizacją nagrody zajmuje się Wrocławski Dom Literatury. Booklips.pl objął patronat medialny nad tegoroczną edycją Angelusa.

Tematy: , , , , , , , , , , , , , , , ,

Kategoria: newsy