Marta Kwaśnicka laureatką Nagrody Literackiej im. Marka Nowakowskiego 2020

16 maja 2020

Kapituła Nagrody Literackiej imienia Marka Nowakowskiego zdecydowała się przyznać tegoroczną nagrodę Marcie Kwaśnickiej za zbiór opowiadań „Pomyłka”. Jak napisał w laudacji prof. Maciej Urbanowski, książka ta jurorów „zachwyciła i zarazem zaskoczyła”.

Zaskoczenie kapituły wzięło się z tego, że Marta Kwaśnicka wielu jurorom kojarzyła się głównie jako ceniona i tłumaczona na języki obce eseistka, której książki „dowodziły ogromnej i nieoczywistej erudycji pisarki, niezwykłej wyobraźni, pozwalającej swobodnie podróżować po kulturze polskiej i europejskiej minionych epok, a wreszcie precyzji myślenia oraz subtelności stylu”. Dlatego, choć Kwaśnicka kilka lat temu opublikowała dwa krótkie opowiadania, nie przypuszczano, że na tyle zainteresuje się mniej pojemną formą, jaką jest opowiadanie, że powstanie cały obszerny tom.

„Tom ten (…) reklamowany jest przez wydawcę jako zbiór opowiadań, co potwierdza w krótkim Posłowiu sama pisarka, zawiera rzeczywiście trzynaście utworów o rozmaitej objętości – najkrótsze, jak 'Telefon’ czy 'Pat’, liczą zaledwie 10 stron, najdłuższe – 'Lawa’ i 'Triumf’ – mają stron 50 i więcej. (…) Każdy z tych utworów stanowi odrębną całość a jednocześnie każdy łączy się z pozostałymi. Współtworzy pewną całość, jest elementem misternie skomponowanej opowieści zbudowanej z 13 nowelistycznych fragmentów. Decyduje o tym, po pierwsze, fakt, iż w każdym z opowiadań Kwaśnickiej mamy to czynienia z tym samym pierwszoosobowym narratorem, a raczej narratorką, która jest zarazem w większości wypadków główną bohaterką. To młoda kobieta, która opowiada o najważniejszych – jak się domyślamy – epizodach z jej życia, rozpamiętuje je, komentuje, analizuje, a zarazem porządkuje, co – po drugie – nadaje 'Pomyłce’ pewien chronologiczny i zarazem jakby powieściowy ład” – napisał w laudacji przewodniczący jury prof. Maciej Urbanowski, dodając, że „Pomyłkę” można czytać „jako utajoną, zawoalowaną autobiografię Kwaśnickiej i zarazem jako próbę pokoleniowego portretu. Jako nowelistyczną wersję 'straconych złudzeń’, a zarazem 'pamiętnik okresu dojrzewania’. Trochę też jako 'pamiętnik artysty z czasów młodości’, 'spowiedź dziecięcia wieku’ i do tego opowieść o 'samotnym pokoleniu'”.

Kapituła przypomniała, że nagradza autorów wybitnych, ciekawych, oryginalnych opowiadań, a nie naśladowców czy epigonów Marka Nowakowskiego. Jak podkreślił prof. Urbanowski, w opowiadaniach Kwaśnickiej nie ma „tak nieznośnej” u jej rówieśników i braci starszych „literackiej archeologii, tego nostalgicznego 'szpejarstwa’, owej przegadanej już, ckliwej czułości, każącej wzdychać do lodów bambino albo lalek Barbie”.

W uzasadnieniu werdyktu stwierdzono, że Nagrodę Literacką imienia Marka Nowakowskiego autorce „Pomyłki” przyznano „za sztukę wyrafinowanej, literackiej analizy tożsamości człowieka, odnawiającą najlepszą tradycję prozy psychologicznej. Za kunsztowną opowieść w formie narracyjnych miniatur, poszerzającą formułę opowiadania o nowe możliwości gatunkowe, a także za stworzenie oryginalnego portretu młodego pokolenia dojrzewającego w niepodległej Polsce”.

Marta Kwaśnicka to pisarka, krytyczka i redaktorka. Oprócz tomu opowiadań „Pomyłka” (Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec) ma w dorobku książki: „Krew z mlekiem” i „Jadwiga”. Za pierwszą z tych dwóch zdobyła Nagrodę Literacką Identitas i Nagrodę Literacką Czterech Kolumn, była też nominowana do Nagrody im. Józefa Mackiewicza. Za „Jadwigę” otrzymała Nagrodę Literacką „Skrzydła Dedala”.

Nagroda Literacka imienia Marka Nowakowskiego ustanowiona została przez Bibliotekę Narodową w 2017 roku, trzy lata po śmierci pisarza. Mottem są słowa Marka Nowakowskiego „Nie jesteśmy znikąd”. Jest nadawana za opowiadanie lub cykl opowiadań charakteryzujących się niekonwencjonalnością sądów, odwagą i precyzją myśli oraz pięknem słowa. Jej cechą szczególną jest docenienie małej formy, bardzo wymagającej pisarsko. Laureatów rokrocznie wyłania jury powołane przez dyrektora Biblioteki Narodowej w porozumieniu z wdową po pisarzu, panią Jolantą Nowakowską. W tym roku jury obradowało w składzie: Maciej Urbanowski (przewodniczący), Włodzimierz Bolecki, Wojciech Chmielewski, Janusz Drzewucki, Irena Makarewicz, Krzysztof Masłoń i Mateusz Matyszkowicz. Laureat otrzymuje statuetkę, zaprojektowaną przez prof. Macieja Aleksandrowicza, list gratulacyjny i nagrodę pieniężną w wysokości 100 tysięcy (brutto), której fundatorem jest Biblioteka Narodowa ze środków przekazanych przez mecenasa nagrody, International Paper. Do tej pory nagrodę otrzymali: Wojciech Chmielewski, Paweł Sołtys i Rafał Wojasiński.