Od poety do showmana ? 9 przystanków na drodze do kariery Vladimira Nabokova

24 marca 2015

9-przystankow-nabokova
Dzięki głośnej ekranizacji „Lolity” stał się autorem jednej książki, choć w swoim dorobku ma ich kilkadziesiąt, i to napisanych w różnych językach. Znany głównie z kontrowersyjnej powieści, tworzył również dzieła o zupełnie innej wymowie. Z pewnością nie można mu odmówić zamiłowania do bycia w centrum zainteresowania, jednak nie zawsze szukał blasku fleszy. Jaką drogę przeszedł Nabokov, by stać się nie tylko literacką gwiazdą?

1. Szlacheckie korzenie.

To w stolicy Piotra Wielkiego rodzina Nabokowów osiągnęła swoją świetność. Stryjeczny pradziadek Vladimira został mianowany naczelnikiem więzienia. Piastując to stanowisko, pożyczał książki jednemu z więźniów, osadzonemu za spiskowanie i czytanie zakazanej literatury ? był nim Fiodor Dostojewski. Nabokov wywodził się z zamożnej rodziny. Ojciec Vladimira, Władimir Dmitrijewicz, pochodził z rodu, która od dziesiątków lat służył na carskim dworze. W. D. Nabokow, prawnik, miłośnik opery i literatury, miał imponującą bibliotekę i nawet bibliotekarza, który nią zawiadywał. Ojciec wszczepił w swoim pierworodnym zamiłowanie do luksusu, fascynację motylami i buntowniczość.

2. Młody poeta.

Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, że Nabokov rozpoczął swoją literacką karierę od tworzenia wierszy. Pierwszy tomik miłosnej liryki wydał jako nastolatek, i to własnym sumptem. Wiersze trafiły do rąk nauczyciela literatury Władimira Gippiusa (także poety), który wyszydził autora, odczytując najintymniejsze strofy przed całą klasą. Pisarz wspominał później, że recenzje w podrzędnych gazetach nie pozostawiły suchej nitki na jego wierszach. Jakby tego wszystkiego było mało, również przyjaciel ojca Nabokowa, kadet Josif Hessen, był zdegustowany tym literackim debiutem, a kuzynka Gippiusa, słynna poetka Zinaida Gippius, powiedziała, że młody Vladimir nigdy nie zostanie pisarzem. Choć publikacja spotkała się z falą krytyki, nie zniechęciło to pisarza do stworzenia kolejnego tomu swoich utworów, wydanego w latach 20. pod pseudonimem Władimir Sirin.

Młody poeta Vladimir Nabokov.

Młody poeta Vladimir Nabokov.

3. Żadna praca nie hańbi.

Życie Nabokova nie było jednak usłane różami, sytuacja polityczna doprowadziła rodzinny majątek niemalże do ruiny, a młody Rosjanin zmuszony był wraz z rodziną do emigracji. Przez wiele lat tułał się po świecie i chwytał przeróżnych zajęć. W Berlinie w 1924 roku rozpoczął powieść pod tytułem „Szczęście”. Ponieważ koszty życia stale rosły, dawał lekcje boksu, tenisa, francuskiego i angielskiego. Jeździł po mieście od ucznia do ucznia, a nocami pisał. Przerwał pracę nad powieścią, której ostatecznie nie ukończył, za to bez wytchnienia pisał opowiadania i zastanawiał się, jak przerobić je na scenariusze filmowe, za które ówcześnie płacono dużo więcej niż za poezję czy powieść. Pisał skecze do teatru Bluebird, statystował w filmach. Pojawiła się nawet propozycja z Hollywood: pewien reżyser rosyjskiego pochodzenia zainteresował się opowiadaniem Nabokova „Kartoflany Elf”, historią zakochanego karła. Była mowa o przeprowadzce do Kalifornii, lecz gdy pisarz przesłał więcej tekstów, reżyser stracił zainteresowanie.

4. Uniwersytecki sen.

Po przybyciu do Stanów Zjednoczonych wykładał w Wellesley, otrzymywał pieniądze ze stypendium Guggenheima, łapał nowe okazy łuskoskrzydłych i porządkował kolekcję motyli dla Uniwersytetu Harvarda, a dokładniej pracował jako kustosz motylarium w Muzeum Zoologii Porównawczej w Cambridge i zbierał owady w całych Stanach Zjednoczonych. Opublikował szczegółowe opisy setek gatunków. Z czasem zaczął wykładać literaturę na Uniwersytecie Cornella.

Okładka pierwszego wydania"Lolity".

Okładka pierwszego wydania”Lolity”.

5. Obrazoburcza „Lolita”.

Vladimir nie miał złudzeń co do tego, że książka narobi zamieszania i wprawi odbiorców w konfuzję. Amerykańscy wydawcy woleli trzymać się z dala od tej powieści. Dobrze pamiętali, jak niedawno w Nowym Yorku zakazano „The Memoirs of Hecate Country? Edmunda Wilsona, a amerykański Sąd Najwyższy podtrzymał tę decyzję. Ani myśleli ryzykować druk książki, która zaraz zostanie skonfiskowana i oddana na przemiał. W Europie jednak wydawcy nie musieli się oglądać na cenzurę. W kwietniu francuski agent Nabokova spotkał się z Maurice’em Girodiasem z Olympia Press, wydawnictwem, które niedawno opublikowało książki Samuela Becketta i Jeana Geneta. Pisarz sądził, że publikacja w Olympia Press przyniesie „Lolicie” renomę bez atmosfery skandalu. Nie wiedział, że Girodias wydaje serię, w której znalazły się takie tytuły, jak „Białe uda”, „Gwałt” czy „Aniołki z pejczami”.

6. Lepidopterolog.

Kiedy w 1958 Nabokov stał się sławny dzięki „Lolicie”, dziennikarze byli zachwyceni odkryciem jego mało znanej pasji, drugiego życia – w roli specjalisty od motyli. „The Saturday Evening Post” opublikowało niezwykłą fotografię, przedstawiającą 66-letniego Nabokova wymachującego siatką, i to z motylej perspektywy. Pomimo faktu, że był najlepiej znanym ekspertem w tej dziedzinie w czasach, w których żył, i kuratorem wystawy na Harvardzie, inni lepidopterolodzy uważali go za dość obowiązkowego, ale niezbyt ważnego badacza. Twierdzili, że potrafił doskonale opisywać detale, ale nie stworzył istotnych naukowych tez ? po latach odkryto, jak bardzo się mylili. Nabokov był innowatorem w badaniach modraszków ikarów.

Rysunki motyli wykonane przez Nabokova.

Rysunki motyli wykonane przez Nabokova.

7. Najważniejszy jest charakter.

Bez wątpienia Nabokov był postacią o silnej osobowości, nie stronił od uszczypliwych sądów i złośliwości. T.S. Eliota nazywał „oszustem i kanciarzem”; nie znosił moralizatorstwa Fiodora Dostojewskiego, którego bohaterowie „przez grzech docierają do Jezusa”; Williama Faulknera, pełnego „kościotrupowej szablonowości” i „biblijnych pomruków” czy Borisa Pasternaka, którego utwory uznawał za „melodramatycznie i fatalnie napisane”. Równie nieżyczliwie wypowiadał się na temat Ernesta Hemingwaya, Henry’ego Jamesa, Honoriusza Balzaca, Ezry Pounda, Stendhala, D.H. Lawrence’a, Thomasa Manna czy Jeana Paula Sartre’a.

8. Miejsce pracy.

Również przestrzeń, którą się otaczał, była całkiem osobliwa. Od lat 60. do końca życia mieszkał w Szwajcarii. Jego pokoje w Montreux Palace bardziej przypominały profesorskie mieszkanie niż luksusowy apartament. Miał tam stary zdezelowany pulpit wypożyczony od hotelu, który – jak twierdzili właściciele – był niegdyś własnością Gustava Flauberta. Tego pisarza, na szczęście, Nabokov cenił. Podczas pracy trzymał na podorędziu otwarty słownik, a w kącie pokoju poniewierały się szorty, codzienne buty i siatki na motyle. Tymczasowa kwatera zamieniła się w normalne mieszkanie, choć trudno było zapomnieć, że pisarz pozostał uchodźcą.

9. Czas na show.

Po niebywałym sukcesie „Lolity” Nabokov sprzedał za sześciocyfrowe kwoty prawa do ekranizacji i wydania broszurowego. Trafił do Hollywood, gdzie zetknął się z Johnem Wayne’em i Marylin Monroe. Porzucił karierę profesorką, by zostać bohaterem cartoons w „New Yorkerze” i programów komediowych w telewizji.

ukryta-historia-nabokovaPowyższy materiał powstał w oparciu o książkę „Ukryta historia Vladimira Nabokova” Andrei Pitzer. Biografia ta rzuca nowe światło na jednego z najbardziej tajemniczych pisarzy dwudziestego wieku. Vladimir Nabokov był świadkiem strasznych wydarzeń swojego stulecia: uciekł z Rosji po rewolucji, potem z hitlerowskich Niemiec; wraz z żoną Żydówką i synem wydostał się z Francji dosłownie kilka tygodni przed nazistowską okupacją. Wielokrotnie oskarżano go, że odwracał się od ludzkiego cierpienia, by tworzyć wyrafinowane opowieści o deprawacji. A jeśli Nabokov zrobił o wiele więcej, niż czytelnicy kiedykolwiek sądzili? Historia rodziny Nabokova ? od carskich sądów do planów filmowych w Trzeciej Rzeszy, od przybudówek CIA do Casablanki podczas wojny ? jest zarazem historią jego wieku. Pitzer pokazuje, że i jedna, i druga historia stanowią nieodłączną część jego utworów.

Zebrała i opracowała: Milena Buszkiewicz
rys. Vladimira Nabokova: NCMallory

Tematy: , , , , , , , , , , , , , , , ,

Kategoria: zestawienia