9 elementów literackiej kompozycji wg H. P. Lovecrafta
W czasach gdy H. P. Lovecraft był członkiem United Amateur Press Association (Stowarzyszenie Amatorów Wydawców Prasy), pisał do magazynu kolumnę, w której analizował eseje, wiersze i opowiadania tworzone przez innych członków stowarzyszenia. W jednym z artykułów, opublikowanym na łamach ?The United Amateur? w stycznia 1920 roku, zawarł porady dla mniej doświadczonych pisarzy, które nadal można uznać za aktualne.
Oto dziewięć poszczególnych elementów literackiej kompozycji, na które zwrócił uwagę Lovecraft:
1. Gramatyka
Przedmiotu tego uczy się w każdej szkole i może się wydawać, że jest zrozumiały przez każdego aspirującego autora. Jednakże koniecznym jest ostrzec początkującego, by trzymał się rzetelnej gramatyki i miał słownik zawsze przy sobie, w ten sposób uniknie w swojej kompozycji częstych błędów, które niepostrzeżenie psują nawet najzwyklejszą mowę. Dobrze jest przyjąć za zasadę, by poddać uważnemu badaniu każdy potoczny zwrot i wyrażenie oraz nieznajomo brzmiące słowa. Ludzkiej pamięci nie należy zbytnio ufać, gdyż większość umysłów cechuje niemała liczba drobnych i nieeleganckich błędów językowych podchwyconych z przypadkowych dyskusji czy stron gazet, magazynów lub popularnych współczesnych książek.
2. Czytanie
Żaden aspirujący pisarz nie powinien zadowalać się zwykłym przyswojeniem reguł technicznych. Wszystkie próby osiągnięcia literackiego połysku muszą zacząć się od rozumnego czytania i każdy uczący się musi pamiętać, że jest to najważniejszy etap. W wielu przypadkach korzystanie z wzorców pozostawionych przez dobrych autorów będzie lepszym przewodnikiem niż jakakolwiek liczba reguł. Jedna strona z ich książki lepiej nauczy stylu, opisu i narracji niż jakikolwiek podręcznik. Ważnym jest także, by odpuścić czytanie kiepskiej literatury. Popularne magazyny wpajają niestaranny i godny pożałowania styl, którego trudno się oduczyć, a który utrudnia osiągnięcie czystszego stylu.
3. Słownictwo
Jednym z najważniejszych efektów oczytania jest wzbogacenie słownictwa, które zawsze temu towarzyszy. Przeciętny student natrafia na poważne utrudnienia spowodowane wąskim zakresem słów, z których musi wybierać i wkrótce odkrywa, że przy dłuższej kompozycji nie jest w stanie uniknąć monotonii. W trakcie czytania nowicjusz powinien odnotowywać różnorodne typy wyrażeń praktykowanych przez dobrych autorów i na przyszłość powinien przechowywać w pamięci metody używania odpowiednich synonimów, na które natrafił. Wszystkie nieznane słowa powinny zostać wyjaśnione, gdyż przy niewielkiej lecz sumiennej pracy każdego dnia możemy dodać nowe zwycięstwo do podboju królestwa filologii i krok po kroku zbliżać się do własnej niezależnej i pełnej gracji ekspresji.
Jednakże powiększając słownictwo, musimy uważać na niewłaściwe użycie naszych nowych nabytków. Należy pamiętać, że istnieje wyraźna różnica pomiędzy pozornie podobnymi słowami i że język zawsze musi być dobierany z inteligentną ostrożnością.
4. Podstawowe Fazy
Przed rozważeniem rozmaitych klas kompozycji, dobrze jest odnotować pewne wspólne dla nich elementy. Każdy poddany analizie tekst zwiera jedną lub więcej podstawowych zasad: opis, narrację, ekspozycję, argument i perswazję. Pierwsze dwie są podstawą fikcji, trzecia tekstu dydaktycznego, naukowego i historycznego. Czwarta i piąta zazwyczaj powiązane są z trzecią. Jednakże wszystkie są zazwyczaj ze sobą wymieszane. Dzieło fikcji może mieć oblicze historyczne czy naukowe, podczas gdy podręcznik czy traktat może zwierać opisy lub anegdoty.
5. Opis
Opis, aby odnieść swój skutek, musi opierać się na dwóch umysłowych właściwościach: obserwacji i rozróżnieniu. Wiele opisów, by być żywymi, opiera się na właściwym oddaniu szczegółów; inne na rozsądnym wyborze wyrazistych, typowych czy kluczowych cech.
W przypadku doboru przymiotników do opisu należy zawsze zachować ostrożność. Słowa i związki frazeologiczne opisujące z precyzją, a przy tym oddające w umyśle czytelnika dokładnie to, co chcieliśmy powiedzieć, są niezbędne.
W celu zagwarantowania epitetów jednocześnie dokładnych i trafnych młody autor powinien gruntownie zaznajomić się z aspektem i fenomenem natury, jak również z ideami i współzależnościami, które powstają dzięki niej w ludzkim umyśle.
Opis może być przedmiotu, miejsca, zwierzęcia i osoby.
Pełny opis każdego przedmiotu powinien zawierać następujące elementy:
1. Kiedy, gdzie i jak był widziany, kiedy został stworzony lub znaleziony, jaki wpływ miał na niego upływający czas.
2. Historię i tradycyjne skojarzenia.
3. Substancję i pochodzenie.
4. Rozmiar, kształt i wygląd.
5. Analogie do podobnych przedmiotów.
6. Doznania wywołane jego kontemplacją.
7. Jego przeznaczenie lub funkcję.
Opis miejsc musi się oczywiście różnić w zależności od typu miejsca. Przy naturalnej scenerii warto zwrócić uwagę na następujące elementy:
1. Jak ujrzany: o świcie, w południe, wieczorem czy nocą w świetle gwiazd lub księżyca.
2. Cechy naturalne: teren płaski lub pochylony, jałowy lub gęsto zarośnięty; rodzaje roślinności, drzewa, góry, rzeki.
3. Ludzka aktywność: uprawy, gmachy, mosty, zmiany w krajobrazie wprowadzone przez człowieka.
4. Mieszkańcy i pozostałe formy życia zwierzęcego.
5. Lokalne zwyczaje i tradycje.
6. Dźwięki – wody, lasów, liści, ptaków, z zagród, ludzi, maszyn.
7. Widok – perspektywa z każdej strony i samo miejsce widziane z daleka.
8. Analogie do innych miejsc, szczególnie sławnych.
9. Historia i związki.
10. Doznania wywołane kontemplacją.
Opis zwierząt powinien zawierać:
1. Gatunek i rozmiar.
2. Pokrycie (sierść, pióra, łuska, skóra)
3. Części.
4. Wytrzymałość.
5. Charakterystykę i zwyczaje.
6. Pokarm.
7. Przydatność i szkodliwość.
8. Historię i związki.
Opis osób musi być nieskończenie różnorodny. Czasami pojedynczy, właściwie użyty szczegół określa w całości czyjś typ i charakter. Sugestia ma ogromną moc na tym polu, szczególnie kiedy zarysowuje się właściwości umysłu. Podejście powinno się różnić w zależności od celu autora, czy to sportretowania zaledwie upersonifikowanej idei, czy dania quasi fotograficznego obrazu, fizycznego i psychicznego jakiegoś pełnego wigoru bohatera.
W ogólnym zarysie opis postaci powinien zawierać:
1. Wygląd, postawa, budowa ciała, proporcje, cechy.
2. Najbardziej wyróżniającą się cechę.
3. Ekspresję.
4. Wdzięk lub brzydotę.
5. Strój – natura, gust, jakość.
6. Zwyczaje, osiągnięcia, talenty, niezdarności.
7. Charakter – moralny i intelektualny – pozycja w społeczności.
8. Godne uwagi wyjątkowe cechy.
Rozważając powyższe punkty, czytelnik powinien pamiętać, że są to jedynie sugestie, nie do dosłownego użycia. Zakres każdego opisu determinuje jego miejsce w kompozycji, trafność i wdzięk. Należy dodać, że w fikcji opis nie powinien być przesadzony. Jego nadmiar prowadzi do nudy, należy go zatem odpowiednio zbalansować przez toczącą się z werwą narrację.
6. Narracja
Narracja to zapis akcji lub postępujących zdarzeń prawdziwych i wyobrażonych, jest zatem fundamentem zarówno historii, jak i fikcji. By była właściwa i odniosła sukces, wymaga rozumnych ćwiczeń gustu i rozróżnialności; główne wątki muszą zostać wybrane a porządek czasu i okoliczności należy starannie zachować. W większości przypadków najmądrzej jest założyć nadanie narracji kulminacyjnej formy, prowadzącej od mniej znaczących wydarzeń do ważniejszych, a kończącej się kluczowym zdarzeniem, na którym opowieść jest oparta u podstaw lub dzięki któremu wcześniejsze jej części stają się ważne. Ta zasada nie powinna być oczywiście stosowana dosłownie we wszystkich historycznych lub biograficznych narracjach.
7. Narracja fikcyjna
Kluczowym elementem narracji fikcyjnej jest fabuła, którą można zdefiniować jako sekwencję wydarzeń zaprojektowanych, by obudzić zainteresowanie czytelnika i ciekawość, co do ich wyniku. Wątek może być prosty lub złożony, ale suspens i postęp kulminacyjny od wydarzenia do wydarzenia są kluczowe. Każde zdarzenie w dziele fikcyjnym powinno dążyć do kulminacji lub rozwiązania akcji, a jakiekolwiek rozwiązanie, które nie jest nieuchronnym efektem następujących po sobie zdarzeń, jest niezręczne i nieliterackie.
Żaden formalny kurs pisarski nie może dorównać zgłębieniu i uważnemu przestudiowaniu opowiadań Edgara Allana Poe. W tych arcydziełach można odnaleźć tą nieprzerwaną sekwencję zdarzeń i ich rezultat, które znamionują idealną opowieść.
W narracji fikcyjnej niezbędne są pozory rzeczywistości. Opowiadanie musi być spójne i nie może zawierać zdarzenia w oczywisty sposób usuniętego ze zwyczajnego porządku rzeczy, chyba że jest ono głównym zdarzeniem i podchodzi się do niego ze starannym przygotowaniem. W prawdziwym życiu przytrafiają się czasem dziwne i nieoczekiwane rzeczy, ale nie pasują do zwykłego opowiadania, ponieważ fikcja jest niejako idealizacją przeciętności. Rozwój (fabuły) powinien być jak najbardziej zbliżony do życia, a słabych zakończeń należy unikać. Zakończenie powinno być mocniejsze od rozpoczęcia, skoro to zakończenie zawiera rozwiązanie akcji i jej kulminację i to ono zostawi w czytelniku najmocniejsze wrażenie. Nie ma nic niewłaściwego w tym, by nowicjusz zaczął od napisania ostatniego paragrafu na początku, gdy streszczenie fabuły zostało starannie przygotowane – jak to powinno się zawsze robić. W ten sposób będzie w stanie skoncentrować swój najświeższy intelektualny wigor na najważniejszej części narracji i kiedy zmiany okażą się później konieczne, będzie je w stanie łatwo wprowadzić. W żadnej z części narracji po majestatycznych czy pełnych emfazy myślach nie powinny następować ustępy nudne czy prozaiczne. To rozczarowujące i wystawia pisarza na pośmiewisko.
8. Jedność, Objętość, Spójność
Podczas rozwijania tematu, czy to opisowego, czy narracyjnego, koniecznym jest, by obecne były trzy strukturalne jakości: jedność, objętość i spójność.
Jedność jest zasadą, na mocy której każda z części kompozycji musi nosić ślad tematu głównego. Zasada ta wyklucza wszelką zbędną materię i wymusza zbiegnięcie się wszystkich wątków im bliżej jest kulminacji.
Objętość jest zasadą, która wymaga, by ważniejsze części kompozycji zajmowały w niej, czy to ustępie lub zdaniu, odpowiednio ważne miejsce. To prawo dobrego smaku, które kładzie nacisk na to, by emfaza była umieszczona tam, gdzie jest ona konieczna. Zgodnie z tym prawem zakończenie jest najważniejszą częścią kompozycji, a dopiero następne w kolejności jest rozpoczęcie.
Spójność jest zasadą, która grupuje powiązane ze sobą części i rozdziela od siebie części niepowiązane. Stosuje się ją, podobnie jak objętość, do całości kompozycji, ustępu lub zdania. Wymaga ona, by narracja pokrewnych wydarzeń była prowadzona bez przerw, dając efekt następstwa przyczyn z równomiernym prądem.
9. Forma kompozycji
Niewielu pisarzy odnosi ten sam sukces w rożnych gałęziach literatury. Każdy typ myślenia ma swoją szczególną formę ekspresji opartą na naturalnej stosowności i zazwyczaj autor trzyma się tej formy, która odpowiada najlepiej jego osobowości. Wielu jednak wybiera więcej niż jedną formę, a część zmienia jedną na drugą, gdy wraz z postępem lat zmienia się ich proces myślowy czy punkt widzenia.
Ważnym jest, w interesie zakresu jak i dyscypliny, by nowicjusz ćwiczył się do pewnego stopnia w każdej z form sztuki literackiej. Dzięki temu może odkryć taką, która najlepiej mu odpowiada i rozwinąć dotychczas nieoczekiwany potencjał.
Kategoria: zestawienia
