13 rzeczy, których mogliście nie wiedzieć o Astrid Lindgren

2 października 2015

„Pippi Pończoszanka”, „Dzieci z Bullerbyn”, 'Emil ze Smalandii”, „Ronja, córka zbójnika”, „Bracia Lwie Serce” – swoją twórczością Astrid Lindgren na stałe zapisała się złotymi literami w historii dziecięcej literatury. Była nie tylko autorką międzynarodowych bestsellerów i cenionym autorytetem, ale też wyjątkową osobowością. Poniżej przybliżamy kilkanaście faktów z życia pisarki, które znajdziecie w biografii „Astrid Lindgren” Margarety Strömstedt.

1. Choć zadebiutowała stosunkowo późno, bo w wieku 37 lat, talent literacki przejawiała już w młodości. Kiedy miała trzynaście lat, jedno z jej wypracowań szkolnych („Życie w naszym gospodarstwie”) okazało się na tyle dobre, że zostało opublikowane w miejscowej gazecie. Potem mieszkańcy rodzinnej miejscowości nazywali ją ironicznie Selmą Lagerlöf z Vimmerby (szwedzka noblistka). Zawstydzona Astrid postanowiła, że nigdy nie będzie pisarką.

2. Jako nastolatka tworzyła z grupą koleżanek z klasy zgraną paczkę dowcipniś. Stroiły żarty z nauczycieli i mieszkańców Vimmerby. Dziewczyny urządzały kocią muzykę lub nabierały nieświadomych przechodniów na żart z paczuszką na sznurku (kiedy ktoś schylał się po zawiniątko, pociągały za sznurek i paczuszka się przesuwała, przez co nie szło jej złapać). Na Astrid i jej koleżanki wciąż spływały skargi do dyrektora szkoły. Kończyło się to wpisywaniem uwag do dzienniczka, którymi rodzice nie byli zachwyceni. Łobuzerskie kawały i żarty Astrid lubiła również sprawić swoim koleżankom i kolegom z pracy, gdy jako dziewiętnastolatka podjęła pracę sekretarki w biurze.

Astrid w klasie (po prawej z wyciągniętą ręką).

3. Kiedy miała siedemnaście lat, jako pierwsza w swoim mieście obcięła włosy na krótko, na modną pod koniec lat 20. fryzurę zwaną garsonką. W owym okresie była to rzecz nie do pomyślenia w przypadku dziewcząt, zwłaszcza na prowincji. Ludzie podchodzili na ulicy i prosili, żeby zdjęła kapelusz, bo chcieli zobaczyć fryzurę na własne oczy.

4. W wieku 18 lat zaszła w ciążę, ale szybko uznała, że z ojcem dziecka nie chce mieć nic wspólnego. Ciąża była wielkim skandalem w jej rodzinnej miejscowości. Lars urodził się w duńskim szpitalu przed Bożym Narodzeniem 1926 roku i przez pierwsze lata życia pozostawał w Danii w rodzinie zastępczej, a Lindgren zmagała się z losem, by jak najszybciej mogła zająć się nim sama. Kiedy Lars miał trzy lata, przybrana matka zachorowała na serce i nie mogła się nim dłużej opiekować. Przez pół roku chłopiec żył z Lindgren w Sztokholmie, potem został na przeszło rok pod opieką dziadków. Dopiero kiedy Astrid wyszła za mąż, mogła w pełni zaopiekować się synem.

Astrid ze swoim synkiem, Larsem.

5. W czasie drugiej wojny światowej pracowała w jednym z oddziałów służby wywiadowczej. Zajmowała się cenzurą listów. Łamanie tajemnicy korespondencji nie było legalne, praca ta była więc na tyle tajna, że autorka obawiała się o niej wspominać nawet w prowadzonym wówczas dzienniku. Choć pałała dużą niechęcią i strachem wobec nazizmu i bolszewizmu i była poruszona sytuacją na świecie, dzięki współpracy z wywiadem odnosiła znaczne korzyści osobiste: miała dobrą pracę i interesujące grono współpracowników.

6. Imię Pippi Långstrump (dosłownie Pippi Długa Pończocha, w polskim tłumaczeniu Pippi Pończoszanka) zostało wymyślone przez młodszą córkę autorki, Karin. W zimie 1941 roku chora na zapalenie płuc Karin poprosiła mamę, by opowiedziała jej o Pippi Langstrump. „Imię było tak wariackie, że musiałam dopasować do niego równie wariacką baśń” – wyznała po latach Astrid. Zaczęła więc wymyślać coraz to nowe zwariowane historie. Tak narodziła się jedna z najsłynniejszych postaci literatury dziecięcej. Pierwszy maszynopis „Pippi Pończoszanki” Lindgren podarowała Karin na dziesiąte urodziny. Do wydawcy wysłała jedynie kopię, ale jej propozycję odrzucono. Dopiero druga wersja, w której Lindgren wykreśliła całe rozdziały zabawne głównie dla dorosłych i przytłumiła nieco bezczelność Pippi, przyniosła jej sukces.

Pippi Pończoszanka (ilustracja Ingrid Vang Nyman).

7. Książki o Pippi Pończoszance wywołały burzliwą dyskusję między zwolennikami wychowania przez autorytety a tzw. wychowania swobodnego. Najbardziej zajadła krytyka powieści (głównie za dawanie złego przykładu) pochodziła ze środowiska nauczycielskiego w szkołach podstawowych, a do ataku włączył się sam John Landquist, powszechnie szanowany profesor pedagogiki i psychologii, który nazwał Lindgren niekulturalnym beztalenciem, a rudowłosą bohaterkę chorobliwie nienormalną. Czytelnicy narzekali, że Pippi posługuje się wulgarnym językiem, a książka jest demoralizująca. Jeszcze w 1975 roku pewna nauczycielka z NRD została zwolniona z pracy za czytanie uczniom w klasie na głos „Pippi Pończoszanki”.

8. Od dzieciństwa uwielbiała wspinać się na drzewa, chodzić po dachach i znana była ze swej zwinności i odwagi. To zamiłowanie opłaciło się w przyszłości. Pewnego razu z narażeniem życia uratowała pieczeń przypalającą się w garnku na kuchence w małej mansardce, w której mieszkała razem z koleżanką w Sztokholmie w latach 20. ubiegłego wieku, gdzie pracowała jako urzędniczka. Dziewczęta zapomniały klucza i Lindgren wdrapała się na dach i przeszła po rynnie do okna. Mansardka znajdowała się na piątym piętrze. Z kolei w 1975 roku po jubileuszowej audycji radiowej w Motali wspięła się na szczyt wysokiego masztu radiowego. Miała wtedy blisko 70 lat. Nadal też zdarzało jej się wspinać na drzewa, co uwieczniono na kilku fotografiach. „Przecież w dziesięciorgu przykazaniach nie jest powiedziane, że starym babom nie wolno łazić po drzewach” – mówiła.

Astrid podczas pracy nad książką.

9. Jako siedemdziesięciolatka Astrid aktywnie lobbowała na rzecz praw zwierząt w Szwecji. Dzięki jej wpływom doszło do nowelizacji ustawy o traktowaniu zwierząt domowych, która odbiła się szerokim echem we wszystkich krajach Zachodu. Pisarka stanęła też na czele ruchu, który walczył w obronie „otwartego” krajobrazu, zbierając pod petycją do ministra rolnictwa czterdzieści cztery tysiące podpisów.

10. Wyrzucanie żywności, jeśli się nie zepsuła, było dla Astrid czymś nie do pomyślenia. Została wychowana w duchu poszanowania dla kupowanego jedzenia. Choć była już pisarką zarabiającą miliony, wciąż odgrzewała na lunch te same potrawy po kilka dni z rzędu, wykorzystywała skórki do chleba, a na obiad przyrządzała na przykład zapiekankę z resztek ryb i ziemniaków, które pozostały z poprzedniego dnia.

11. W 1996 roku Rosyjska Akademia Nauk za zgodą samej Lindgren nazwała jej imieniem asteroidę nr 3204. „Od tej chwili możecie nazywać mnie Asteroid Lindgren” – żartowała.

Astrid pozuje z małymi czytelnikami do zdjęcia.

12. Wraz z rosnącą popularnością miała kłopot z odpowiadaniem na listy od dzieci. Astrid, podobnie jak Tove Jansson, uważała, że małoletnich czytelników trzeba traktować poważnie i starała się odpowiedzieć na większość spośród tysięcy listów, jakie od nich otrzymywała. Z czasem jednak zaczęła zdawać sobie sprawę, że listy te były wysyłane często za namową nauczycieli, którzy dołączali jeszcze na koniec sugestię, że dzieci będą zawiedzione, jeśli nie dostaną odpowiedzi. Ilość korespondencji rosła z roku na rok, aż ostatecznie w 1986 roku w jednym z artykułów autorka wystosowała do nauczycieli oficjalny apel: „Muszę wołać o pomoc! Apeluję do nauczycieli całej Szwecji. Pozwólcie mi pisać książki zamiast listów!”.

13. Choć pisarka zyskała ogromną sławę nie tylko w rodzimym kraju, ale i w Rosji, Anglii oraz innych państwach, to największy fenomen jej popularności odnotowano w Niemczech. Jej imię nosi tam aż sto szesnaście szkół. Były kanclerz Willy Brandy powoływał się na jej słowa w przemówieniach, a niemieckie stacje telewizyjne prześcigały się w zapraszaniu jej do programów. Zważywszy na ten fakt, znamienne jest, że początkowo aż pięciu niemieckich wydawców odrzuciło propozycję opublikowania „Pippi Pończoszanki”. Sytuacja zmieniła się, gdy pewnego razu odwiedził ją młody, ubogi mężczyzna, który powiedział, że założył niewielkie wydawnictwo w Hamburgu i chciałby wydać jej osobliwą książkę. Astrid zapałała do niego sympatią i zgodziła się na współpracę. Dzięki tej korzystnej umowie oficyna Oetinger wyrosła na jedno z największych wydawnictw w Niemczech, które po dziś dzień posiada prawa do wszystkich książek autorki.

Biografia Astrid Lindgren to opowieść o beztroskiej dziewczynce ze wsi w Smalandii, która w dorosłym życiu musiała zmierzyć się z samotnym wychowaniem dziecka, przeprowadzką do wielkiego miasta, radością tworzenia i troską o kolejny dzień. Kim była kobieta, która wymyśliła najsilniejszą dziewczynkę świata, pozwoliła wiejskiemu chłopcu psocić do woli, a chorobę i śmierć pokazała tak, że do dziś z jej książek korzystają terapeuci i lekarze? Kim była pisarka, która nauczyła nas rozumieć dzieci w zupełnie nowy sposób, kochać zwierzęta i patrzeć na ręce politykom? Dziennikarka Margareta Strömstedt pojawiła się w życiu Astrid w latach 60., kiedy dostała zlecenie napisania jej biografii. Przyjaźń wkrótce objęła całą rodzinę Strömstedtów i Astrid stała się częstym gościem w ich domu. Dzieci Margarety znały ją tak dobrze, że zajęło im kilka lat, zanim zdali sobie sprawę, że „ciocia Astrid” i słynna autorka to jedna i ta sama osoba.