Dziś świętujemy Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich!

23 kwietnia 2018


23 kwietnia obchodzimy Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich. Celem tego święta jest promowanie idei czytelnictwa, podkreślenie znaczenia równego dostępu do wiedzy oraz wsparcie kreatywności poprzez poszanowanie praw twórców. Tego dnia w wielu miejscach na świecie organizowane są spotkania, konferencje, debaty, promocje książek, a często także uroczystości wręczania nagród literackich.

„Książki mają magiczną moc, łączą kultury i pokolenia, są pomostem między przeszłością a przyszłością” ? czytamy na stronie UNESCO, która ustanowiła Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich. Jaka jest geneza święta? Dzień patrona Katalonii, świętego Jerzego, przypada 23 kwietnia. Zgodnie z tradycją tego dnia Katalończycy obdarowywali kobiety różami. W latach 20-tych XX wieku pewien księgarz podpowiedział, że jest to również data śmierci Szekspira i Cervantesa, dlatego doskonałym sposobem rewanżu za różę będzie wręczenie mężczyznom książek.

Z okazji Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich ? obchodzonego od 1995 na całym świecie ? podejmowane są inicjatywy, które służą promocji czytelnictwa, twórczości literackiej, równego dostępu do wiedzy naukowej i edukacji, mobilnego uczenia się oraz ochrony praw autorskich. Hasło tegorocznego święta brzmi „Reading is my right!” (Mam prawo do czytania!), ponieważ obchody Dnia zbiegają się z 70. rocznicą uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, która obejmuje także prawo wolności słowa oraz prawo „do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw”. To z nich bezpośrednio wynika wolność publikacji, po raz pierwszy, z inicjatywy UNESCO, ujęta w dokumencie międzynarodowym ? Porozumieniu Florenckim z 1950 roku, w którym Organizacja zachęca do rozwoju współpracy międzynarodowej we wszystkich dziedzinach aktywności intelektualnej, w tym do swobody wymiany publikacji, artystycznych i naukowych przedmiotów zainteresowania i innych materiałów informacyjnych.

Zaangażowanie UNESCO w promocję czytelnictwa i ochronę praw autorskich to także forma wsparcia dla idei kreatywności, różnorodności i powszechnego dostępu do edukacji i wiedzy. Jej realizacji na co dzień służą liczne programy i projekty, rozwijane we wszystkich regionach świata, takie jak Open Access ? otwarty dostęp do wiedzy naukowej i zasobów edukacyjnych, czy program Sieci Miast Kreatywnych, w którym reprezentowane są trzy polskie miasta: Kraków ? w dziedzinie literatury, Katowice ? w dziedzinie muzyki oraz Łódź ? w dziedzinie filmu.

Obchody Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich, gromadzące co roku miliony ludzi na całym świecie, odbywają się w ponad stu krajach, w których specjalne wydarzenia organizowane są przez setki instytucji, szkół, bibliotek i wspierane także przez biznes. Dzień staje się corocznie okazją do dyskusji na tematy związane nie tylko z wydawnictwami i prawami autorskimi, ale także z książką jako źródłem wartości i wiedzy, a także skarbnicą dziedzictwa niematerialnego i różnorodności kulturowej oraz narzędziem dialogu.

Z inicjatywy UNESCO, od osiemnastu lat, co roku 23 kwietnia kolejne miasto staję się Światową Stolicą Książki. W bieżącym roku są nią Ateny, które wybrane zostały ze względu na wysoką jakość działań podejmowanych dla promocji czytelnictwa, które tradycyjnie wspierane są przez cały przemysł wydawniczy.

Książka a sprawa polska

Jak wynika z najnowszego raportu Biblioteki Narodowej, tylko 38 procent Polaków przeczytało w 2017 roku przynajmniej jedną książkę. Do tzw. intensywnych czytelników, którzy sięgnęli po 7 lub więcej tytułów, możemy zaliczyć 9 procent Polaków. Raport dowodzi także, że nawyk czytania wyrabia się od najmłodszych lat: po książki sięgają najczęściej członkowie rodzin, w których od zawsze się czytało (aż 82%). Dominacja wielkich sieci oraz spadek poziomu czytelnictwa mają negatywny wpływ na sytuację księgarń: co roku z mapy kraju ginie ich nawet kilkadziesiąt (od 2011 roku zniknęło ponad 200). Niewielkie, niesieciowe księgarnie są coraz częściej nieformalnymi instytucjami kultury, miejscami rekomendacji lektur i rozmów o nich. Jak do nich dotrzeć? Wiele przykładów księgarń prowadzonych z pasją można znaleźć na zainicjowanej przez Legalną Kulturę stronie portalu: www.wiedzaksiegarza.pl.

W Światowym Dniu Książki warto również zwracać uwagę na drugi człon tego święta, czyli Prawa Autorskie. Kradzież własności intelektualnej jest starsza niż samo prawo autorskie, które powstało właśnie jako remedium na to zjawisko. Pojęcie plagiatu pojawiło się już w starożytnym Rzymie, ale przez następne wieki nikt nie próbował nadać mu ram prawnych. Przełomem był angielski Statut Królowej Anny z 1710 roku ustanawiający wyłączne prawo autora do decydowania o oddaniu dzieła do druku. W 1886 roku w Szwajcarii z inicjatywy francuskiego pisarza Victora Hugo podpisano przełomową Konwencję Berneńską o ochronie dzieł literackich i artystycznych ? pierwszą na świecie umowę w sprawie respektowania praw autorskich pomiędzy suwerennymi krajami. Natomiast Powszechna Konwencja o Prawie Autorskim zaczęła obowiązywać od 1955 roku. Prawo autorskie nie miało jednak na celu walki z piractwem, bo takie w dzisiejszym rozumieniu jeszcze nie istniało. Nie było technicznych możliwości masowej reprodukcji utworów w warunkach domowych. Ustawy chroniły twórców przed nieuczciwą konkurencją, regulowały kwestie prawne między autorem a wydawcą, a wraz z rozwojem technologicznym także opłaty z tytułu emisji radiowo-telewizyjnej.

W XXI wieku twórcy i realizatorzy stanęli oko w oko z nowym zagrożeniem. Rozwój Internetu sprawił, że piractwo nabrało masowego charakteru i stało się międzynarodowym biznesem, który zarabia na reklamie i opłatach pobieranych za? treści, które zostały ukradzione właścicielom praw autorskich. Co gorsza, wiele pirackich serwisów „udaje” serwisy legalne. Jak odróżnić je od legalnych źródeł, które udostępniają treści zgodnie z prawem i wolą twórców? W Europie powstają bazy i wyszukiwarki, które pozwalają na weryfikację stron internetowych. W Polsce również funkcjonuje Baza Legalnych Źródeł, można znaleźć ją na stronie www.legalnakultura.pl.

Tematy: , , , ,

Kategoria: wydarzenia