„Złe” książki
Werner Fuld „Krótka historia książek zakazanych”, wyd. Muza S.A.
Ocena: brak1
„Bajka o Czerwonym Kapturku” służy promowaniu alkoholizmu, książka „Bikini” o skutkach prób jądrowych na atolu Bikini posiada „świński” tytuł, saga o „Harrym Potterze” pochwala czarownictwo. Czyż podobne zarzuty nie brzmią absurdalnie? Niestety, to nie alternatywna rzeczywistość ? chociaż ich inicjatorzy zdają się w takowej żyć ? lecz całkowicie autentyczne przypadki prób cenzurowania literatury, jakie wydarzyły się w bliższej bądź dalszej przeszłości. O nich i o wielu innych, nie mniej zaskakujących, przeczytacie w książce Wernera Fulda zatytułowanej „Krótka historia książek zakazanych”.
Fuld, z wykształcenia historyk literatury i sztuki, natomiast z zawodu ? ceniony krytyk literacki, przedstawia w swej książce nie tylko losy zakazanych książek, ale ukazuje również bogate tło społeczno-obyczajowo-kulturowe, które każdemu zakazowi nadaje kontekst. Punktem wyjścia dla rozważań o cenzurowaniu literatury jest rys problemowy. Autor nie prowadzi swojego wywodu chronologicznie, lecz opiera się na przyczynach i metodach cenzury oraz jej rodzajach. I tak w rozdziale poświęconym autocenzurze mamy wzmianki zarówno o autorach z czasów starożytnych, jak i bardziej nam współczesnych. Fuld wspomina między innymi o manuskryptach Kafki, które ujrzały światło dzienne za sprawą powiernika i przyjaciela pisarza, Maksa Broda. Kafka uważał, że istnieje tylko poprzez pisanie. Umierając fizycznie, chciał także zakończyć swój żywot w tekstach pisanych. Stąd też wydał polecenie zniszczenia po jego śmierci wszystkich rękopisów. Gdyby nie Maks Brod i jego niefrasobliwość względem ostatniej woli pisarza, historia literatury nie znałaby takich istotnych dzieł jak „Zamek” czy „Proces”. W tym samym rozdziale Fuld zauważa również, że autocenzura ma swoje plusy i minusy. Na potwierdzenie tego przytacza przykłady pisarzy, którzy dzięki ocenzurowaniu swych pierwszych powieści stawali się twórcami wybitnymi, znanymi jedynie z wysublimowanych i dopracowanych dzieł. Ale bywali i tacy, którzy dopuszczali do obiegu jedynie gorsze i pisane na popularną modłę utwory. Czas jednak zweryfikował je nieprzychylnie i dziś zupełnie o nich nie pamiętamy.
„Krótka historia książek zakazanych” to nie tylko opowieść o zakazanych dziełach, ale także historia stosów ? na których, oprócz książek, płonęli również ich autorzy ? oraz historia polowań na „czarownice”. To także zapis ludzkiej głupoty i ignorancji, naiwnej wiary w to, że spalenie i zniszczenie woluminu jest jednoznaczne z usunięciem idei, które niesie ze sobą papier. Pod sztandarem szerzenia moralności i obrony tradycyjnych wartości wyrządzano niewyobrażalne szkody nie tylko samym twórcom, ale także czytelnikom. I ? paradoksalnie ? im książka bywała bardziej zakazywana, tym stawała się bardziej pożądana. Historia cenzury to niejednokrotnie tragiczne losy pisarzy i ryzykujących życie czytelników, ale jej karty wypełniają także zdarzenia i zjawiska czysto kuriozalne, świadczące o śmieszności instytucji cenzury w ogóle. W tym biegu po symboliczne trofeum głupoty przodują przede wszystkim różnej maści religijni i ustrojowi fundamentaliści, którzy nie dość że powielają błędy historii, to jeszcze zupełnie nie wyciągają z niej wniosków. W książce Fulda ukazani są w wyraźnie krytycznym świetle, które czasem przybiera formę ironii, a czasem po prostu kpiny.
Ale czy cenzura to relikt przeszłości i jej historię da się zamknąć i podsumować? Okazuje się, że nie. Zakończenie książki Fulda jest jak najbardziej otwarte. Również współcześnie mamy do czynienia z aktami cenzury inspirowanymi przez rządy i religie oraz przez tak zwaną polityczną poprawność, która także może prowadzić do absurdów. Wolność wypowiedzi skutecznie ograniczają także różnego rodzaju społeczne tabu czy… kampanie. Dla przykładu: nie tak dawno pewien niemiecki autor kryminałów musiał wykastrować swojego pozytywnego bohatera-detektywa z nałogu alkoholizmu i palenia papierosów, bo stało to w sprzeczności z prowadzoną w tym czasie kampanią społeczną przeciwko paleniu i nadużywaniu alkoholu.
„Krótka historia książek zakazanych” to znakomite kompedium wiedzy na temat cenzury, metod jej działania i oddziaływania. Mimo że liczne partie książki w dużej mierze poświęcone zostały historii cenzury w Niemczech, a co za tym idzie mogą niekoniecznie interesować czytelnika spoza tego kraju, to całościowo publikacja ta warta jest polecenia. Przede wszystkim dlatego, że wskazuje na ostateczną nieudolność jakiejkolwiek cenzury. I choć historia tego typu działań wciąż toczy się na naszych oczach, to czas zawsze ją weryfikuje, nobilitując autorów, a ośmieszając i potępiając cenzorów.
Ewelina Dyda
1Nie poddajemy ocenie książek, które ukazały się pod naszym patronatem.
TweetKategoria: recenzje
