Zapasy z umieraniem

15 lutego 2012

Éric-Emmanuel Schmitt „Oskar i pani Róża”, Wyd. Znak
Ocena: 8 / 10

Obol w ustach nieboszczyka jako zapłata za przeprawę na drugi brzeg, Charon zabierający zmarłego na swoją łódkę, Anubis towarzyszący balsamowaniu i ochraniający mieszkańców pozagrobowego świata, duchowny odpuszczający grzechy, gdy dopełnia się czas. Towarzysze śmierci zapewniający umierającemu bezpieczną podróż do zaświatów. Teksty Piramid, mitologie, malowidła na ścianach jaskiń, zapisy odręczne i drukowane przez wieki miały stanowić świadectwo egzystencji istot, które nas nie opuszczą w tym najtrudniejszym momencie życia. Dziś dla wielu są jedynie tekstami kultury. Coraz więcej ludzi określa się mianem ateistów, a w 2005 roku 12 procent populacji nazwało siebie ?niereligijnymi?. Skoro więc nie Bóg i nie duchowny – kto powinien nam towarzyszyć w ostatnich chwilach życia, które nierzadko mijają w śmiertelnie sterylnych szpitalach?

Okazuje się, że i tym razem z odpowiedzią spieszy nam literatura. Éric-Emmanuel Schmitt opowiada w ?Oskarze i pani Róży? historię małego chłopca chorującego na białaczkę, któremu pozostało zaledwie kilkanaście dni życia. Oskar jest skazany na unikające jego wzroku spojrzenia zakłopotanych lekarzy oraz rodziców, którzy nie potrafią zmierzyć się z nieszczęściem. W jego życiu pojawia się jednak wolontariuszka ? Pani Róża. Postać idealnie skrojona na potrzeby małego pacjenta: jest pełną ciepła kobietą otaczającą chłopca wręcz matczyną miłością, przyjaciółką doradzającą w sprawach sercowych niczym starsza siostra, aż wreszcie osobą wprowadzającą w życie Oskara metafizyczną istotę, Boga dającego nadzieję na to, że śmierć to jeszcze nie kres. Ciocia Róża potrafi też snuć barwne, rozpalające chłopięcą wyobraźnię, opowieści o swojej karierze zapaśniczki. Okazuje się, że równie dobrze radzi sobie, walcząc ze sportsmenkami o słusznej wadze, jak i z… umieraniem. Imię chłopca oznacza ?tego, który dostał miecz od bogów?. I rzeczywiście, nie jest przypadkowe: Oskar otrzymał Panią Różę, by obronić ostanie dni swojego życia przed stagnacją i rozpaczą.

I właśnie temat tej krótkiej opowiastki stanowi jej największą zaletę. Temat sprzeciwiający się wizji świata wyzierającej z każdego kąta naszej rzeczywistości, w której choroba i śmierć stały się tabu. Bohaterowie Schmitta otwarcie rozmawiają o kresie życia, strachu, żalu i ciekawości, czy istnieje coś po nim. Zamiast kultywować młodość, afirmują starzenie się, wymyślając śmiertelnie poważną grę na ostatnie dni życia chłopca: dziecko ma się zachowywać tak, jakby każda doba to było dziesięć lat. Podważają przeczucie, że umieranie to bierne uchodzenie z nas energii ? u Oskara to najintensywniejszy moment jego istnienia. A wszystko to podane jest w lakonicznej, prostej formie. Każdy rozdział (z wyjątkiem ostatniego) to krótki list Oskara do Pana Boga inspirowany przygodami z Panią Różą. Opowiadanie nasycone jest zdaniami, które z łatwością można uczynić aforyzmami. Nie popada jednak w patetyczny ton, bo powaga zaraz zostaje zmieszana z humorem. Z dziecięcą prostotą i szczerością Schmitt opowiada o tym, że nie należy uciekać przed umieraniem i rolą, którą tak bardzo boimy się odgrywać: towarzysza w odchodzeniu. Być może właśnie z tego powodu zaledwie kilkudziesięciostronicowa książka odniosła niebywały sukces na całym świecie. Powstał film wyreżyserowany przez samego autora, tylko w Polsce na bazie opowiadania zrealizowano Teatr TV oraz spektakle w Teatrze Arka we Wrocławiu i Teatrze Śląskim im. S. Wyspiańskiego.

Oczywiście, można zapytać, czy jest to literatura z najwyższej półki. Można kłócić się o wyższość ?Małego Księcia? nad ?Oskarem i panią Różą?. Można zastanawiać się, czy co niektóre sentencje nie są tanim lukrem. Nie chcę jednak dokonywać szczegółowej analizy z pogranicza teorii literatury. Czyż nie ważniejsze jest, że ? cytując autora z listu do polskiego wydania ? istnieje jeszcze ?świat, w którym inteligencja nie wyklucza posiadania serca, gdzie myśl łączy się z uczuciem, gdzie wrażliwość nie jest postrzegana jako wada, lecz jako zaleta??

Natalia Hennig

Gdzie kupić:
Kup książkę w księgarni Selkar
Kup książkę w księgarni Lideria

Tematy: , , , , , ,

Kategoria: recenzje