Biblioteka Śląska wydaje pierwszy kompletny przekład „Opowieści kanterberyjskich” Chaucera

1 września 2021

Biblioteka Śląska zapowiedziała na koniec września wydanie pierwszego kompletnego przekładu „Opowieści kanterberyjskich” Chaucera. Za przekład książki odpowiada Jarek Zawadzki, a okładkę oraz ilustracje przygotował Maciej Sieńczyk.

„Opowieści kanterberyjskie” to arcydzieło średniowiecznej poezji. Geoffrey Chaucer pisał je między 1387 a 1400 rokiem. Dzieło zbudowane jest na podobnej zasadzie jak młodszy o kilkadziesiąt lat „Dekameron” Giovanniego Boccaccia – ma jednego narratora głównego i wielu innych. Pretekstem do snucia opowieści jest w tym przypadku podróż pielgrzymów z Londynu do grobu świętego Tomasza Becketa w Canterbury. Spotkawszy się w drodze, postanawiają jechać dalej razem, a żeby umilić sobie czas, mają opowiadać pozostałym historie. Ten, kto opowie najlepszą, otrzyma po powrocie posiłek opłacony przez resztę pielgrzymów.

Chaucer posługuje się opowieściami i opisami ich bohaterów, by z ironią odmalować portret ówczesnego społeczeństwa angielskiego, a zwłaszcza Kościoła. Nikt wcześniej w literaturze angielskiej nie opisał tak szeroko ówczesnych klas społecznych i typów ludzi. Chociaż postacie przedstawione w książce są fikcyjne, nadal dają badaczom wgląd w zwyczaje i praktyki tamtej epoki.

„Opowieści kanterberyjskie” uchodzą za jedną z podstawowych pozycji kanonu literatury zachodniej. Jak zwraca uwagę prof. dr hab. Mikołaj Szymański z Uniwersytetu Warszawskiego, który jest członkiem zespołu konsultacyjnego wydania, powszechnie czytana w Polsce proza angielska i amerykańska często odwołuje się do Chaucera, by wspomnieć chociażby komedię „Dwóch szlachetnych krewnych” Williama Szekspira i Johna Fletchera, poemat „Ziemia jałowa” T.S. Eliota czy powieść „Hyperion” Dana Simmonsa. Powstała również słynna ekranizacja niektórych opowieści w reżyserii Piera Paolo Pasoliniego.

Tymczasem polscy czytelnicy przez ponad 600 lat nie mieli możliwości przeczytać kompletnego tekstu tego dzieła. W 1963 roku ukazały się wyłącznie fragmenty „Opowieści kanterberyjskich” w przekładzie Heleny Pręczkowskiej. Jedną z historii – „Opowieść rycerza” – pod koniec lat 80. przełożył zaś Przemysław Mroczkowski. Nowy przekład Jarka Zawadzkiego obejmuje całość.

Podstawą tłumaczenia była – ceniona przez badaczy dzieł Chaucera – edycja oryginału z 1894 roku pod redakcją Waltera Skeata. Książka to efekt wieloletniej pracy Zawadzkiego. „Prolog Ogólny” zaprezentował już w 2011 roku w formie samopublikowanego e-booka. Przez długi czas autor przekładu poszukiwał wydawcy, który byłby gotów wydać dzieło. Zainteresowanie wyraziła w końcu Biblioteka Śląska.

Jedna z ilustracji Macieja Sieńczyka i fragment tekstu (kliknij w grafikę, żeby powiększyć)

„Tłumacz znalazł idealny odpowiednik dla używanej przez Chaucera miary wierszowej. Operuje on tym polskim wierszem tak swobodnie, że, można by rzecz, z rozpędu napisał nim opracowany przez siebie żywot Chaucera. Wróżę, że dzięki temu przekładowi 'Opowieści kanterberyjskie’ staną się polskiemu czytelnikowi równie bliskie jak wiersze Villona w przekładzie Boya. Zauważmy jednak, że o ile wdzięk przekładu Boya w dużym stopniu polega na umiejętnej archaizacji, o tyle Zawadzki – choć czasem sięga po dawne wyrazy, jak 'białogłowa’, nie wzdraga się przed użyciem słów znacznie młodszych, jak 'syf’ czy 'ferajna’. Dzięki zabawie wierszem i nieoczekiwanym rymom potęguje on efekt komiczny, obecny w fabule – właśnie tak, jak robi to sam Chaucer” – pisze we wstępie do książki prof. dr hab. Mikołaj Szymański.

„Z całym przekonaniem chciałbym podkreślić potoczystość polskiego języka zastosowanego w tłumaczeniu. Jest on codziennym językiem, lecz wolnym od nachalnych uwspółcześnień; jest, jak wspomniałem – codzienny, a jednocześnie elegancki. Oddaje humor oryginału, strzegąc się kuszącej łatwizny zwykłych wulgaryzmów. Niełatwe zadanie, jeśli zważyć, że Jarek Zawadzki odczytuje tekst w jego średnioangielskim oryginale, w mowie dla współczesnego Brytyjczyka trudno zrozumiałej (czytelnik angielski obcuje dzisiaj właściwie z 'tłumaczeniami’ Chaucera na nowoczesną angielszczyznę, niekiedy dokonywanymi prozą). Czytelnik otrzymuje więc dzieło podwójnie nadzwyczajne: raz – ze względu na wybitny charakter oryginału, dwa – jakość tłumaczenia pozwoli mu obcować rzeczywiście z literaturą najwyższej próby” – dodaje prof. dr hab. Tadeusz Sławek z Uniwersytetu Śląskiego, który również należał do zespołu konsultacyjnego wydania.

„Opowieści kanterberyjskie” ukażą się w serii wydawniczej Bibliotheca Translata popularyzującej poezję światową w nowych tłumaczeniach. Pierwszą pozycją wydaną pod szyldem tego przedsięwzięcia edytorskiego był wybór wierszy Julia Cortázara w tłumaczeniu profesora Jacka Lyszczyny pt. „Powracająca ceremonia. Ceremonia recurrente”. Dzieło Chaucera to drugi tytuł.

„Nowe wydanie kierujemy zarówno do badaczy kultury dawnej, studentów kierunków humanistycznych, jak i młodych czytelników chcących zapoznać się z kanonicznym tekstem. Język przekładu – niearchaizowany – jest naturalny i przejrzysty. To sprawia, że tłumaczenie będzie zrozumiałe dla współczesnego odbiorcy” – pisze Biblioteka Śląska. „To także przedsięwzięcie wzbogacające polski dorobek przekładowy i kontynuujące tradycję translacji arcydzieł literatury światowej”.

Publikacja zostanie wzbogacona ilustracjami przygotowanymi przez Macieja Sieńczyka – rysownika i twórcę komiksów, którego prace można znaleźć w wielu znanych magazynach, a także w książkach m.in. Doroty Masłowskiej. Jako pierwszy w historii twórca komiksu został nominowany do Nagrody Literackiej Nike za album „Przygody na Bezludnej Wyspie”.

Premiera „Opowieści kanterberyjskich” zapowiedziana jest na 28 września. Jak informuje Biblioteka Śląska, pierwsze wydanie nie będzie dystrybuowane w hurtowniach (być może zmieni się to w przypadku kolejnych wydań). Książkę można więc nabyć jedynie na stronie biblioteki i w księgarniach, które zakupią publikację bezpośrednio od wydawcy. W tym roku nie można też liczyć na ukazanie się e-booka, ponieważ wydanie dofinansowano z projektu, który nie obejmuje publikacji elektronicznych.