Weronika Murek, Urszula Zajączkowska i Dominika Słowik nominowane do Paszportów „Polityki” 2019 w kategorii literatura

3 grudnia 2019

Poznaliśmy młodych twórców nominowanych do Paszportów „Polityki”, jednej z najważniejszych i najbardziej prestiżowych nagród w świecie kultury w Polsce. W kategorii „literatura” szansę na zwycięski laur mają trzy autorki: Weronika Murek, Urszula Zajączkowska i Dominika Słowik.

Paszporty „Polityki” zostały wymyślone dla twórców, których talent przekracza średnie normy krajowe. W pierwszym etapie eliminacji niezależni krytycy z różnych redakcji i instytucji kultury zgłosili najciekawsze osobowości minionego roku w 7 kategoriach: film, literatura, teatr, sztuki wizualne, muzyka poważna, muzyka popularna i kultura cyfrowa. Nie da się uśrednić wybitnych osiągnięć artystycznych, można jednak stwierdzić, że statystycznie nominowani mają niespełna 34 lata i z całą pewnością nadszedł ich czas. Nas z wiadomych względów najbardziej interesują nominowani w kategorii „literatura”.

Szansę na Paszport w 27. edycji nagrody ma Weronika Murek. To jej druga nominacja. Pierwszą zdobyła w 2015 roku za sprawą brawurowego debiutu – zbioru opowiadań „Uprawa roślin południowych metodą Miczurina”, za który otrzymała rok później Nagrodę Literacką im. Witolda Gombrowicza i nominację do nagrody Nike. W tym roku autorka została nominowana do Paszportu „Polityki” za książkę „Feinweinblein” (Wydawnictwo Czarne). Jest to zbiór trzech sztuk teatralnych. Jedna z nich to właśnie rozszerzona wersja tytułowego dramatu, za który autorka otrzymała Gdyńską Nagrodę Dramaturgiczną. Na podstawie tej sztuki powstał m.in. spektakl w Teatrze Współczesnym w Szczecinie. Forma dramatu odpowiada skłonności Murek do szybkiego dialogu, groteski i przede wszystkim niesłychanej wyobraźni językowej. „Materią jej literatury staje się wszystko, co składa się na polską podświadomość traumatyczną: zwłaszcza niedopowiedzenia i przemilczenia, którym potrafi nadać wyraz i temperaturę emocjonalną” – pisze Eliza Kącka, dodając, że Weronika Murek należy do wąskiego grona autorów, którzy pojmują i stosują ironię. „I w tym sensie pozostaje uczennicą Gombrowicza, choćby nie była pod jego bezpośrednim wpływem. Kiedyś z tekstów Murek odczytywane będą polskie strachy, wstręty, niemożności, ograniczenia, izolujące nas od normalności”. Z kolei Paulina Małochleb doceniła twórczy i ożywczy sposób sięgania przez autorkę do przeszłości. Murek wypełnia znane schematy nowymi znaczeniami: „na nowo opowiada o małych ojczyznach, o tożsamości narodowej, poczuciu wojennej krzywdy, przypomina o tęsknocie za wojną – bardzo groźniej, a dzisiaj coraz bardziej aktualnej”.

Druga nominowana w kategorii „literatura” to Urszula Zajączkowska, poetka, artystka wizualna i botaniczka. Jest adiunktem w Samodzielnym Zakładzie Botaniki Leśnej SGGW w Warszawie. Bada wzrost, anatomię i ruchy roślin, studiuje ich aerodynamikę oraz biomechanikę. Jej debiutancka książka poetycka „Atomy” była nominowana w 2015 roku do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius. Za tom wierszy „minimum” z 2017 roku otrzymała Nagrodę Kościelskich. Zajączkowska szuka nowych języków opisu relacji człowieka z przyrodą. Tym się zajmuje też w zbiorze esejów „Patyki, badyle” (Wydawnictwo Marginesy), za który otrzymała nominację do Paszportu „Polityki”. „Zajączkowska udziela nam swoich oczu, zmysłów i uczuć dla wykazania, że do istot żywych (przy czym 'istot’ jest tu słowem najistotniejszym) należą także Osoby przynależne do świata roślinnego. Ta proza nie popularyzuje nauki – ona upowszechnia tajemnicę życia” – pisze Eliza Kącka. Zofia Król doceniła Zajączkowską „za poszukiwanie literackiego języka zdolnego opisać roślinne światy słabo dostępne ludzkiemu oku i słowu, a coraz bardziej współcześnie istotne wobec zbliżającej się ekologicznej katastrofy”.

Dominika Słowik uznana jest za jedną z najciekawszych pisarek młodego pokolenia. Zadebiutowała w wieku 26 lat powieścią „Atlas: Doppelganger”, która przyniosła jej nominację do Nagrody Literackiej Gdynia. Niespełna po czterech latach od debiutu otrzymuje nominację do Paszportu „Polityki” dzięki powieści „Zimowla” (Wydawnictwo Znak). Ten thriller z elementami opowieści grozy daje bardzo ciekawy obraz historii najnowszej – lat 80. i 90. Polska jest tutaj krainą cudów i oczekiwania na cuda, myślenie magiczne okazuje się zasadą istnienia całego kraju. Przewrotność tej książki polega również na tym, że za zagadkami niekoniecznie kryją się siły nadprzyrodzone. Jedna z bohaterek mówi: „W tym kraju przeszłość to najlepszy kapitał na przyszłość”. „Narratorka jest nastolatką, ale nie jest to kolejna Bildungsroman czasów transformacji, raczej raport z mało spektakularnych prób zrozumienia świata. Doceniam też nieuleganie presji rynku i skupienie na tworzeniu powolnym, starannym (wydanie 'Zimowli’ cztery lata po debiucie to w dzisiejszych czasach naprawdę pisarstwo w stylu slow)” – pisze Olga Wróbel. Słowik, zdaniem Wojciecha Szota, „tworzy prozę, która zachłannie pożera czas czytelnika”, czyta się ją jak najlepszy kryminał, a „wnioski i diagnozy, które stawia, nie przynależą do literatury popularnej, a tej wysokoartystycznej, krytycznej wobec dominujących narracji. Można tylko życzyć, by za kilka lat odniosła te same sukcesy, które święci dziś na świecie Olga Tokarczuk. Bo ją na to stać”.

Paszporty „Polityki” to nagroda przyznawana przez tygodnik „Polityka” od 1993 roku. Wymyślił ją wieloletni szef działu kultury Zdzisław Pietrasik. Od 27 lat wręczana jest każdego roku młodym twórcom i artystom za wybitne osiągnięcia artystyczne. W tym roku nominowanych w kategorii „literatura” wskazywali Piotr Bratkowski („Newsweek”), Paweł Dunin-Wąsowicz („Lampa”), Anna Kałuża (Uniwersytet Śląski), Eliza Kącka (Uniwersytet Warszawski), Zofia Król (Dwutygodnik.com), Juliusz Kurkiewicz („Gazeta Wyborcza”, „Książki. Magazyn do Czytania”), Paulina Małochleb (Uniwersytet Jagielloński, blog Książki na ostro), Michał Nogaś („Gazeta Wyborcza”, Radio Książki), Wojciech Szot (blog Zdaniem Szota) i Olga Wróbel (blog Kurzojady). W kolejnym etapie kapituła składająca się z dziennikarzy tygodnika „Polityka” wyłoni tegorocznych laureatów. Poznamy ich 14 stycznia 2020 roku podczas uroczystej gali w Teatrze Polskim im. Arnolda Szyfmana w Warszawie. Gala będzie w całości transmitowana przez Telewizję TVN oraz szeroko relacjonowana w Radiu TOK FM.