„Raj utracony” Miltona wciąż popularny. W ciągu ostatnich 30 lat dokonano więcej tłumaczeń poematu niż przez poprzednie 300 lat

20 lipca 2017

Grupa ponad 50 naukowców z całego świata pomagająca w zebraniu materiałów do książki na temat tłumaczeń dzieł Johna Miltona odkryła, że skala rozprzestrzeniania się myśli angielskiego pisarza jest większa niż mogłoby się wydawać. Okazuje się, że w ciągu ostatnich 30 lat słynny poemat „Raj utracony” tłumaczono częściej niż przez poprzednie 300 lat.

Wyniki pierwszego zakrojonego na globalną skalę badania dotyczącego przekładów twórczości Johna Miltona pokazują, że od momentu publikacji „Raju utraconego” w 1667 roku poemat został przetłumaczony ponad 300 razy na 57 różnych języków, w tym farerski, manx, tamilski, tonga, perski czy fryzyjski. Co ciekawe, choć dzieło liczy sobie 350 lat, wcale nie traci na aktualności. Daje się wręcz zauważyć wzmożoną aktywność tłumaczy, którzy w ostatnich 30 latach dokonali więcej przekładów niż w całym wcześniejszym okresie.

Naukowcy odkryli, że istnieje ciekawa zależność między tym, co ludzie chcą tłumaczyć, a niepokojami społecznymi czy rewolucjami politycznymi bądź religijnymi, jakie mają miejsce w ich kraju. Podjęcie się przełożenia dzieła Miltona często jest odzwierciedleniem buntu wobec władzy. Na przykład w radzieckiej Estonii tłumaczenie „Raju utraconego” stało się aktem oporu wobec Związku Radzieckiego. Podobnie było w Finlandii, która po wojnie zimowej zachowała niezależność od ZSRR. Z kolei na Bliskim Wschodzie przekłady pojawiły się na skutek Arabskiej Wiosny. Natomiast na język serbsko-chorwacki poemat przełożył w latach 60. ubiegłego wieku Milovan Djilas przebywający wówczas w więzieniu z przyczyn politycznych. Djilas zapisywał tłumaczenie ołówkiem na papierze toaletowym, po czym przemycał tekst poza teren więzienia. Wyraźne związki pomiędzy przekładami „Raju utraconego” a sytuacją religijną dało się zauważyć w Iranie, Izraelu, a także we Włoszech, Portugalii i Hiszpanii.

„Śledzenie tego, jak na całym świecie religia i polityka ściśle wiążą się z tym, co i w jaki sposób ludzie chcą przetłumaczyć, było fascynujące” – powiedział dr Islam Issa z Uniwersytetu w Birmingham City, który wraz z dwójką innych uczonych kierował badaniami nad przekładami dzieł Johna Miltona. Zdaniem Issy widoczny w ostatnich latach wzrost ilości przekładów „Raju utraconego” dowodzi większej swobody politycznej i zmieniającej się sytuacji na początku XXI wieku.

„’Raj utracony’ to bardzo uniwersalna i ponadczasowa historia – Adam i Ewa, upadek. Jest tu widoczna, charakterystyczna dla Miltona, rewolucyjna natura jego pisarstwa. Był republikaninem, który miał swój udział w egzekucji Karola I, był antykatolikiem i mamy tu postać Szatana, który usiłuje dokonać rewolty przeciwko Bogu Ojcu. W rezultacie w czasach politycznych i religijnych batalii, jak to miało miejsce w krajach próbujących uwolnić się od radzieckiego dyktatu albo na Środkowym Wschodzie podczas Arabskiej Wiosny, ludzie tłumaczą te rewolucyjne idee” ? powiedział dr Islam Issa.

Wyniki badań przeprowadzonych przez naukowców znalazły się w książce „Milton in Translation”, która ukazała się w Wielkiej Brytanii nakładem Oxford University Press. Okładkę tej publikacji wraz z tytułową stroną pierwszego wydania „Raju utraconego” możecie zobaczyć poniżej.