Harlan Ellison nie żyje

29 czerwca 2018

27 czerwca wieczorem w swoim domu w Los Angeles zmarł we śnie Harlan Ellison, jeden z największych i najbardziej kontrowersyjnym amerykańskich pisarzy science fiction, krytyk, redaktor, scenarzysta filmowy i telewizyjny. Wiadomość przekazała mediom żona pisarza, Susan.

Ellison urodził się 27 maja 1934 roku w Cleveland w stanie Ohio. Jak sam mówił, dorastał w jedynej żydowskiej rodzinie w małym miasteczku Painesville, dlatego codziennie musiał bronić się w bójkach z rówieśnikami. W młodości często uciekał z domu, podejmując się przeróżnych prac ? łowił tuńczyki u wybrzeży Galveston, był wędrownym zbieraczem plonów w Nowym Orleanie, uzbrojonym ochroniarzem zamożnego i neurotycznego kierowcy ciężarówek z Północnej Karoliny, a także taksówkarzem, litografem, sprzedawcą książek i obwoźnym handlarzem szczotek. Przez 18 miesięcy uczęszczał na Uniwersytet Stanowy Ohio, ale został wyrzucony, bo, jak twierdził, uderzył profesora, który oczerniał jego twórczość literacką.

Pierwsze historie opublikował już w 1949 roku. Pisał opowiadania do pulpowych magazynów, scenariusze komiksowe i artykuły. W 1962 roku przeniósł się do Los Angeles i zaczął współpracować z Hollywood. Stworzył scenariusz do filmu „Oscar”, a także skrypty wielu odcinków seriali telewizyjnych. Napisany przez niego odcinek „Star Treka” uznawany był za najlepszy ze wszystkich. W latach 80. pracował jako konsultant kreatywny przy serialach „Strefa mroku” i „Babilon 5”.

Ellison miał reputację prowokatora i kłótliwego człowieka. Ogólnie zgadzał się z tą oceną, umieścił nawet na okładce jednej ze swych książek notkę: „prawdopodobnie najbardziej kontrowersyjna osoba na Ziemi”. Wytaczał wydawcom i producentom filmowym liczne procesy, dzięki którym znacznie powiększył swój majątek. Do najsłynniejszych należy pozew złożony Jamesowi Cameronowi za wykorzystanie w „Terminatorze” pomysłów Ellisona z dwóch odcinków serialu „Po tamtej stronie”. Sprawę rozstrzygnięto pozasądowo, a w ramach ugody informacja o inspiracjach znalazła się w napisach końcowych filmu. Reżyser miał później nazwać pisarza pasożytem.

Co ciekawe, Ellison wcale nie sympatyzował z innymi, którzy walczyli z producentami filmowymi o swoje prawa. „Musicie zdać sobie sprawę, że są setki takich roszczeń, a większość z nich jest nieuzasadniona. To miasto amatorów” ? mówił w jednym z wywiadów. „Trzeba oddzielić tych ludzi i ich skargi od profesjonalistów, którzy naprawdę zajmują się pisaniem i mają realne pomysły”.

Ellison nie przebierał w słowach i czynach. Gdy na prośbę Warner Bros. napisał scenariusz na podstawie opowiadań Isaaca Asimova ze zbioru „Ja, Robot”, a szef studia skomentował jego skrypt bez czytania, autor nazwał go człowiekiem o „zdolnościach intelektualnych karczocha”. Jak można przypuszczać, z realizacji projektu nic nie wyszło. Innym razem przedstawicielowi wydawnictwa, które złamało umowę i zamieściło w jednej z jego książek reklamę papierosów, Ellison wysłał na złość pocztą 213 cegłówek z opłatą za przesyłkę przerzuconą na adresata (poczta w Stanach oferowała kiedyś taką opcję).

W czasie swego długiego życia Ellison pięciokrotnie się żenił. Jedno małżeństwo przetrwało tylko kilka tygodniu, drugie ? osiem miesięcy, dwa inne zakończyły się po kilku latach. Ostatnia wybranka jego serca najwyraźniej była tą właściwą, ponieważ przeżyli razem 32 lata, aż do śmierci pisarza.

W Polsce twórczość Ellisona przez lata nie była należycie doceniana. Przyczynił się do tego być może fakt, że autor w długiej karierze koncentrował się głównie na pisaniu opowiadań (był też redaktorem kilku przełomowych antologii). Ostatnio otrzymaliśmy możliwość nadrobienia zaległości, a to dzięki wydawnictwu Prószyński i S-ka, które przygotowuje obszerną edycję najlepszych utworów pisarza. Pierwszy tom zatytułowany „To, co najlepsze” jest już w sprzedaży. Premiera drugiego zapowiedziana została na jesień 2018 roku. „Nowa Fala zrewolucjonizowała amerykańską fantastykę. A Harlan Ellison zrewolucjonizował Nową Falę. Dostał za to ? między innymi nagrodami ? jedenaście Hugo i pięć Nebuli. 'Ptak śmierci’, 'Nie mam ust, a muszę krzyczeć’, 'Dziwne wino’, 'Ukorz się, pajacu, rzecze Tiktaktor’. I mój faworyt: 'Chłopiec i jego pies’. Żaden szanujący się miłośnik fantastyki nie może sobie pozwolić na to, by nie znać Harlana Ellisona. A poznać naprawdę warto. Ręczę za to moim słowem” ? pisał Andrzej Sapkowski.