Biblioteka Gdańska – druga najstarsza publiczna biblioteka na obszarze dzisiejszej Polski – obchodzi 425-lecie istnienia

425 lat temu powstała Biblioteka Gdańska. To druga najstarsza publiczna biblioteka na obszarze dzisiejszej Polski (po Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie). W jej katalogu znajduje się ponad milion pozycji, w tym wiele unikatowych.

Gdańska książnica została założona w 1596 roku. Początkowo nosiła nazwę Biblioteka Rady Miasta Gdańska, potem Biblioteka Miejska (1817), a obecnie Polska Akademia Nauk Biblioteka Gdańska (1955).

Intencją Rady Miasta Gdańska było zapewnienie biblioteki działającemu od 1558 roku Gimnazjum Gdańskiemu. Biblioteki poklasztorne, pozostawione w Gdańsku po likwidowanych w wyniku reformacji konwentach, nie spełniały oczekiwań protestanckiej szkoły. Wieloletnie starania zostały zwieńczone właśnie w 1596 roku.

Pierwszy darczyńca

Z Biblioteką Gdańską związana jest ściśle historia Giovanniego Bernardina Bonifacia, włoskiego markiza Orii. Pochodził on ze starego rodu arystokratów neapolitańskich. Jako gorący zwolennik reformacji miał do wyboru albo śmiertelnie narazić się inkwizycji, albo też przystać na los wygnańca. Bonifacio wybrał to drugie i w 1557 roku opuścił swoją ojczyznę, odwiedzając różne miejsca w Europie m.in. Bazyleę, Londyn, Kopenhagę, Gdańsk, Kraków, Litwę, Morawy i Konstantynopol.

Podczas podróży morskiej z Anglii w sierpniu 1591 roku jego statek uległ awarii na Zatoce Gdańskiej. Uratowano 74-letniego rozbitka wraz z bogatym zbiorem 1140 ksiąg. W zamian za gościnę i dożywotnie utrzymanie Bonifacio przekazał miastu kolekcję dzieł, która stała się zalążkiem otwartej w 1596 roku Biblioteki Rady Miasta Gdańska. Włoch znalazł schronienie w przyległym do kościoła św. Trójcy pofranciszkańskim klasztorze, gdzie mieściło się wówczas Gimnazjum Akademickie. Zmarł 28 marca 1597 roku. Epitafium Bonifacia znajduje się w kościele św. Trójcy.

Do dziś ze zbioru włoskiego bibliofila zachowało się ok. 500 tytułów, datowanych na XV i XVI wiek. Bonifacio zapoczątkował tradycję przekazywania bibliotece prywatnych księgozbiorów w formie darowizn. W jego ślady poszli m.in. botanik Jakob Breyne, filozof i historyk Bartholomaus Keckermann i astronom Jan Heweliusz.

Cenne zbiory biblioteki

Dziś w katalogu inwentarzowym gdańskiej biblioteki znajduje się ponad milion pozycji, w tym wiele tak unikatowych, jak średniowieczne woskowe tabliczki i spisany ręcznie mszał krzyżacki, pierwszy drukowany atlas morski, kolekcja druków muzycznych Georga Knoffa, kolekcja wszystkich drukowanych dzieł Jana Heweliusza czy fotografie XIX-wiecznego Gdańska odbite na papierze solnym.

Kolekcja rękopisów liczy prawie 12 tysięcy jednostek, w tym 389 rękopisów średniowiecznych, pochodzących głównie z gdańskich bibliotek kościelnych i klasztornych. Na uwagę zasługują fragmenty tekstu biblijnego z przełomu X i XI wieku, XII-wieczne kodeksy o treści religijnej, autograf Marcina Lutra, zapiski Filipa Melanchtona i Immanuela Kanta oraz bogaty zbiór rękopisów muzycznych przeważnie z kościołów św. Katarzyny i św. Jana w Gdańsku.

Najcenniejszą część kolekcji druków stanowią inkunabuły (675 tytułów) – XV-wieczne zabytki drukarstwa. Wiele z nich to egzemplarze unikatowe, jak np. wydane w 1498 roku w Wenecji „Breviarium Plocense”.

Kolekcja ikonografii to ponad 90 tysięcy jednostek, na które składają się luźne ryciny i rysunki, ekslibrisy, fotografie, numizmaty oraz albumy, płyty graficzne, a także obiekty muzealne, głównie portrety olejne wybitnych gdańszczan. Najstarsze obiekty sięgają XV wieku. Zbiór grafiki i malarstwa (ok. 8,5 tysiąca jednostek) obejmuje zwłaszcza ryciny i rysunki gdańskie, ukazujące ogólne widoki miasta, jego fragmenty lub poszczególne budowle.

Kolekcja kartograficzna liczy ponad 12 tysięcy jednostek. Obejmuje atlasy, mapy arkuszowe, plany oraz kilka globusów. Najcenniejszy zbiór stanowią atlasy i dzieła kartograficzne szkoły flamandzko-niderlandzkiej, francuskiej i niemieckiej. Unikatowy w skali Polski jest zbiór atlasów morskich, w tym atlas Lucasa J. Waghenera z połowy XVI wieku oraz najstarszy atlas Morza Bałtyckiego z 1695 roku.

W kategorii „dokumenty życia społecznego” kolekcja liczy prawie 50 tysięcy jednostek, a stanowią ją przede wszystkim afisze, plakaty, ulotki, statuty, katalogi, prospekty, informatory, zaproszenia oraz programy.

PAN Biblioteka Gdańska gromadzi także druki z lat 1801-1945. Księgozbiór z tego okresu liczy ponad 220 tysięcy jednostek. Są to zarówno druki zwarte, jak i czasopisma, z czego najistotniejsze – ze względu na profil gromadzonych w bibliotece zbiorów – są działy dotyczące Gdańska i Pomorza, związków Gdańska z Polską, spraw morskich i dziejów basenu Morza Bałtyckiego. W drukach nowych (po 1945 roku) kolekcja biblioteki liczy ponad 672 tysięcy jednostek.

Obchody 425-lecia istnienia

Marta Pawlik-Flisikowska z PAN Biblioteki Gdańskiej poinformowała PAP, że obchody 425-lecia placówki zainauguruje w piątek 11 czerwca otwarcie wystawy pt. „Pomnik nad wiekami. Bibliotheca Senatus Gedanensis 1596-2021”. Ekspozycja zlokalizowana będzie w dwóch miejscach: część plenerowa na skwerze Macieja Kosycarza, a stacjonarna w siedzibie PAN Biblioteki Gdańskiej przy ul. Wałowej. Wystawa będzie czynna do 13 sierpnia.

Obchody jubileuszu instytucji potrwają do czerwca przyszłego roku. 2 listopada otwarte zostaną dwie wystawy: „Biblioteka Gdańska i jej dzieje” oraz „Nasza historia – pracownicy Biblioteki Gdańskiej 1945-2021”. Pierwsza z nich będzie dostępna na skwerze Kosycarza i w budynku biblioteki, a druga tylko w siedzibie placówki. Obie będzie można oglądać do końca marca 2022 roku.

W ramach obchodów 425-lecia założenia placówki zaplanowano też m.in. grę miejską o długości 6,5 kilometra śladami gdańszczan, którzy przez wieki obdarowywali i wspierali finansowo Bibliotekę Gdańską.

Budynek, w którym obecnie mieści się książnica, został zbudowany w latach 1902-1904.

[am]
fot. (1) Google Street View, (2) Wikimedia Commons, (3,4) PAN Biblioteka Gdańska/YouTube
źródło: naukawpolsce.pap.pl

Tweet

Tematy: biblioteka, Gdańsk, wokół książki

Kategoria: newsy