Archiwum paryskiej „Kultury” zinwentaryzowane. Dokumentacja redakcji zajmuje 185 metrów bieżących
Po siedmiu latach prac zakończyła się inwentaryzacja archiwum Instytutu Literackiego w Maisons-Laffitte ? wydawcy paryskiej „Kultury”. Ponad 165 metrów bieżących akt i 20 metrów innych archiwaliów zostało uporządkowane, zabezpieczone, skatalogowane i umieszczone w specjalnie zaadaptowanym budynku.
Szkieletem archiwum liczącego 165 metrów bieżących dokumentacji są teki redakcyjne publikacji wydawnictwa, których zachowało się blisko 1000. Bardzo znaczący dział w zasobach stanowią materiały warsztatowe zgromadzone do przyszłych działań wydawniczych lub niewykorzystane prace nadesłane przez autorów. Funkcjonowanie Instytutu, a przede wszystkim samego redaktora, oparte było na korespondencji, dlatego przeważającym typem dokumentów są listy. Przez 65 lat nagromadziło się ich ponad 150 000, a liczbę tę niemal podwajają zachowane w znacznej części kopie odpowiedzi.
Jest to przede wszystkim korespondencja redakcji oraz korespondencja związana z kolportażem, a także korespondencja związana z samym funkcjonowaniem ? wymiana pism odnośnie praw autorskich i wydawniczych, korespondencja z drukarniami, zakup papieru, sprzętów biurowych, zatrudnianie pracowników, administracja domu itd. Znaczną część zasobów stanowi dokumentacja finansów wydawnictwa oraz rozliczeń z kontrahentami i prenumeratorami. Do działań Instytutu należało również organizowanie pomocy dla kraju. Stąd w archiwum znajduje się dokumentacja przesyłek, spisy odbiorców, materiały 4 fundacji pomocowych, w które Jerzy Giedroyc był zaangażowany. Wydzieloną cześć zasobów stanowią materiały powierzone Instytutowi jako instytucji zaufania publicznego ? prywatne spuścizny, twórczość literacka i publicystyczna, wspomnienia, dokumenty osobiste. Zbiór uzupełnia około 20 metrów bieżących dokumentacji nieaktowej ? fotografie, dokumenty dźwiękowe i audiowizualne, dokumenty życia społecznego, wycinki prasowe.
To ogromne archiwum, by wejść w pełni w obieg naukowy, wymagało uporządkowania, zinwentaryzowania i zabezpieczenia. Podejmowane wcześniej próby nie zakończyły się sukcesem. Realizacja całego procesu trwała od 2009 do 2015 roku. W wykonanie zadania zostało zaangażowanych 30 rękopiśmienników z Biblioteki Narodowej i z Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, którzy przepracowali na delegacjach w Maisons-Laffitte razem 3137 dni roboczych.
Prace prowadzone były w trybie delegacji 4-osobowych ekip do siedziby Instytutu we Francji. Na miejscu papiery porządkowano, tworzono z nich jednostki i opisywano w bazie danych. Zbiory, przepakowane w specjalistyczne opakowania magazynowe, dopiero w 2012 roku znalazły nowe miejsce w specjalnie utworzonym magazynie w wyremontowanej oficynie. Przenosiny do nowej siedziby poprzedziła dezynfekcja. Przeprowadzony w 2015 roku konserwatorski przegląd zasobu wykazał bardzo dobry stan archiwaliów i ich czystość mikrobiologiczną.
Inwentarz, sporządzony w bibliotecznej bazie danych, zawiera 61 000 rekordów opisów oraz kilkanaście tysięcy haseł kartoteki autorytatywnej. Zostanie on udostępniony w najbliższym czasie w formie uproszczonej na portalu www.kulturaparyska.com oraz opisany w „Przewodniku po zasobie Archiwum Instytutu Literackiego Kultura”. Zostanie też przeprowadzona cyfryzacja zasobu archiwum, a inwentarz w najpełniejszej formie będzie opublikowany w kilkunastu drukowanych tomach z osobnymi tomami indeksów.
Instytut Literacki został założony w Rzymie w 1946 jako wydawnictwo w ramach Wydziału Kulturalnego 2. Korpusu Polskich Sił Zbrojnych. Od czerwca 1947 wydawał oprócz książek także miesięcznik „Kultura”, który już od następnego roku stał się główną jego publikacją. Jeszcze w tym samym roku wydawnictwo przeniesione zostało do Paryża i rozpoczęło działalność w ramach Księgarni Libella. Zmiany przepisów francuskich pozwoliły w 1961 roku na usamodzielnienie się wydawnictwa pod nazwą Instytut Literacki „Kultura”.
Publikacje Instytutu postawiły go w rzędzie najważniejszych instytucji wpływających na sposób myślenia i poglądy zarówno Polaków w kraju jak i emigrantów rozproszonych po całym świecie. Inicjowane przez redakcję dyskusje, poruszane tematy angażowały szerokie grono czytelników i polemiki w czasopismach emigracyjnych, a także reakcje prasy i środowisk w Polsce. Dzięki publikacjom i opiece „Kultury” rozkwitły talenty Miłosza, Gombrowicza, Hłaski, tu także publikował swe główne dzieła wieloletni najbliższy współpracownik ? Gustaw Herling-Grudziński. Po śmierci Jerzego Giedroycia w 2000 roku zamknięto publikację miesięcznika „Kultura”, a po śmierci Henryka Giedroycia w 2010 roku zamknięto także „Zeszyty Historyczne” i zlikwidowano wydawnictwo. Obecnie Stowarzyszenie Instytut Literacki Kultura, zawiązane w 2002 roku, opiekuje się zbiorami Instytutu, zawiaduje prawami wydawniczymi i autorskimi, współpracuje z badaczami i publicystami zainteresowanymi tymi materiałami. Od 1953 roku Instytut Literacki Kultura ma siedzibę pod tym samym adresem, na skraju niewielkiego podparyskiego miasteczka Maisons-Laffitte.
Twórcą i głównym redaktorem wydawnictwa był Jerzy Giedroyc, a jego głównymi współpracownikami byli Zofia Hertz, Zygmunt Hertz, Józef Czapski, Gustaw Herling-Grudziński i Henryk Giedroyc. Do kręgu najważniejszych autorów „Kultury” należeli Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz, Gustaw Herling-Grudziński, Andrzej Bobkowski, Aleksander Janta, Jerzy Stempowski, Juliusz Mieroszewski, Zbigniew Brzeziński, Michaił Geller, Józef Martia Bocheński, Stanisław Barańczak, Tomasz Jastrun, Sławomir Mrożek, Marek Hłasko, Kazimierz Brandys, Konstanty A. Jeleński, Stefan Kisielewski, Józef Garlinski, Natalia Gorbaniewska i Benedykt Heydenkorn. Wydawnictwo opublikowało w sumie 1139 pozycji z tego 378 w serii Biblioteka Kultury, 637 numerów miesięcznika „Kultura” oraz 171 numerów kwartalnika „Zeszyty Historyczne”.
Projekt zrealizowany został ? na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego ? przez Bibliotekę Narodową i Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych na podstawie umowy podpisanej ze Stowarzyszeniem Instytut Literacki „Kultura”. Kierownikiem przedsięwzięcia była Maria Wrede z Zakładu Rękopisów Biblioteki Narodowej.
W piątek 15 stycznia w Maisons-Laffitte odbędzie się uroczyste przekazanie ukończonego inwentarza na ręce Wojciecha Sikory, prezesa Stowarzyszenia Instytut Literacki „Kultura”. W uroczystości wezmą udział dyrektorzy instytucji realizujących projekt oraz wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego.
Kategoria: newsy
