90. rocznica reaktywowania Biblioteki Narodowej

26 lutego 2018

Dziś w Warszawie przedstawiciele kultury uroczyście świętują 90. rocznicę podpisania przez Prezydenta Ignacego Mościckiego rozporządzenia o reaktywowaniu Biblioteki Narodowej. Ale książnica ta może poszczycić się o wiele dłuższą historią.

W dniu 24 lutego 1928 roku Prezydent Ignacy Mościcki podpisał rozporządzenie ustanawiające „Bibliotekę Narodową z siedzibą w Warszawie”, która miała za zadanie „gromadzenie i przechowywanie całokształtu: 1. produkcji umysłowej narodu polskiego, wyrażonej pismem, drukiem lub jakimkolwiek innym sposobem [?]; 2. literatury w językach obcych, odnoszącej się do narodu polskiego i 3. literatury w językach obcych, niezbędnej dla rozwoju umysłowości polskiej”.

Biblioteka Narodowa jest jedną z najstarszych instytucji kultury w Polsce i jedną z pierwszych bibliotek narodowych w Europie. Została otwarta w Warszawie w 1747 roku z inicjatywy braci Andrzeja i Józefa Załuskich. Po śmierci fundatorów przeszła pod opiekę państwa jako Biblioteka Rzeczypospolitej. W 1780 roku sejm przyznał jej prawo egzemplarza obowiązkowego wszystkich publikacji z terenu Polski. Była jedną z największych bibliotek Europy w XVIII wieku. Niestety, w wyniku rozbiorów została zamknięta i wywieziona do Petersburga na rozkaz Katarzyny II. Do Rosji wywieziono prawie 400 tysięcy woluminów, w tym około 11 tysięcy średniowiecznych i nowożytnych rękopisów oraz ponad 24 tysiące rycin.

Biblioteka Narodowa została ponownie powołana przed 90 laty przez Ignacego Mościckiego, Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, rozporządzeniem z dnia 24 lutego 1928 roku. Podczas drugiej wojny światowej poniosła największe straty w dziejach bibliotek narodowych całego świata. Wojsko niemieckie podpaliło 50 tysięcy rękopisów, 80 tysięcy starodruków, dziesiątki tysięcy rysunków, grafik, map i nut. Po wojnie była odbudowana niemal od podstaw. Obecnie, w wyniku dynamicznej modernizacji, ponownie stała się jedną z wiodących bibliotek narodowych, której internetowy portal POLONA jest jednym z najbardziej innowacyjnych w świecie.

Zadanie podstawowe Biblioteki Narodowej nie zmienia się od założenia ? zgromadzenie wszystkich publikacji wydanych w Polsce, w języku polskim i tych wydanych przez Polaków za granicą. Wszyscy wydawcy są zobowiązani przekazać bibliotece dwa egzemplarze wszystkich nowych publikacji: książek i czasopism, nut, atlasów, map, globusów oraz druków ulotnych, ale także płyt z muzyką i filmami. Rocznie do zbiorów Narodowej Książnicy wpływa prawie 200 tysięcy różnego typu publikacji. Dużo otrzymuje w darze. Obecnie zbiory Biblioteki Narodowej liczą ponad 9 milionów jednostek.

Biblioteka spełnia także wiele innych, ważnych dla polskiej kultury zadań. Jest narodową centralą bibliograficzną, odpowiedzialną za rejestrację wszystkich publikacji ukazujących się w Polsce. Obecnie wszystkie wpływające publikacje katalogowane są nie później niż 24 godziny od wpływu, co umożliwia bibliotekom w Polsce kopiowanie opisu bez konieczności samodzielnego katalogowania.

Biblioteka Narodowa jest również największą w Polsce biblioteką naukową o profilu humanistycznym. Jest także cenionym w kraju i za granicą ośrodkiem ochrony i konserwacji zbiorów, który rozwinął się po drugiej wojnie światowej. Co roku publikuje trzy podstawowe raporty: wyniki badań stanu czytelnictwa Polaków, stanu bibliotek i o rynku wydawniczym. Biblioteka pomaga bardzo intensywnie bibliotekom polonijnym przy katalogowaniu zbiorów i ich konserwacji. Prowadzi również kursy i szkolenia dla bibliotekarzy w Polsce, w których rocznie uczestniczy prawie 2 tysiące osób.

Siedziba główna Biblioteki Narodowej.

Biblioteka jest skarbcem Rzeczypospolitej. Z pożogi wojennej ocalały wywiezione do Kanady najcenniejsze cymelia, a wśród nich najstarsze dziś w zbiorach Biblioteki Narodowej przekazy rękopiśmienne języka polskiego: „Kazania świętokrzyskie” z połowy XIV wieku i „Psałterz floriański” sporządzony pod koniec XIV w. dla królowej Jadwigi. Wśród rękopisów polskich znajdują się pomniki średniowiecznej historiografii: „Rocznik dawny” ze zdaniami rozpoczynającymi polską historię: „Dąbrówka przybyła do Mieszka, Mieszko został ochrzczony”, rękopisy kronik Galla Anonima i Wincentego Kadłubka. Dziełem skryptoriów polskich są m.in.: „Rozmyślanie przemyskie” (XV w.), oraz zdobione przez renesansowego malarza Stanisława Samostrzelnika „Mszał Erazma Ciołka” (pocz. XVI w.) i „Katalog arcybiskupów gnieźnieńskich” (1531-1535).

Bezcenną wartość mają przechowywane w Narodowej Książnicy zabytki piśmiennictwa i iluminatorstwa europejskiego: „Testamentum novum” z VIII wieku pochodzące z klasztoru św. Maksymina w Trewirze, „Sakramentarz tyniecki” powstały w Kolonii w XI wieku, „Ewangeliarz Anastazji” z XII wieku niezwykle kunsztownie oprawiony w srebro, „Psałterz Potockich” spisany i zdobiony w szkole paryskiej około XIII wieku, „Złota legenda” zdobiona przez trzech renesansowych artystów we Włoszech z ok. 1480 roku. Do nich należy dodać wpisany na listę Pamięci Świata UNESCO „Kodeks supraski” z początku XI wieku, zaliczany do grupy najstarszych na świecie manuskryptów spisanych cyrylicą w języku staro-cerkiewno-słowiańskim.

W zbiorach rękopiśmiennych odrębne miejsce zajmują kolekcje rękopisów literackich, wśród których możemy znaleźć jedyny istniejący rękopis utworu Jana Kochanowskiego, autograf „Rękopisu znalezionego w Saragossie” Jana Potockiego, „Balladynę” Juliusza Słowackiego, „Odę do młodości” Adama Mickiewicza, niemal wszystkie rękopisy i rysunki Cypriana Norwida z „Klaskaniem mając obrzękłe prawice”; „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza, „Faraona” Bolesława Prusa. Tutaj znalazły też stałe schronienie rękopisy Stanisława Brzozowskiego, Stefana Żeromskiego, Krzysztofa Baczyńskiego, Tadeusza Gajcego, Poli Gojawiczyńskiej, Jana Kasprowicza, Zofii Nałkowskiej, Brunona Schulza, Juliana Tuwima.

Biblioteka Narodowa jest również archiwum współczesnego piśmiennictwa polskiego gromadzącym rękopiśmienne spuścizny najwybitniejszych literatów. W ostatnich latach zbiory wzbogaciły się o archiwum Zbigniewa Herberta, Czesława Miłosza, Mirona Białoszewskiego, Adama Ważyka, Karola Irzykowskiego, Kazimierza Brandysa, Stanisława Grochowiaka, Tadeusza Konwickiego, Wiktora Woroszylskiego, Mirona Białoszewskiego, Kazimierza Moczarskiego, Piotra Matywieckiego, Urszuli Kozioł, Marka Nowakowskiego, Józefa Hena, Antoniego Libery, Eustachego Rylskiego, Leszka Elektorowicza, Kazimierza Orłosia, Agnieszki Osieckiej i Jacka Kaczmarskiego.

Na wspomnienie zasługuje również gromadzenie spuścizn wybitnych polskich uczonych. W ostatnich latach do Biblioteki Narodowej jako dary trafiły znakomite archiwa Leszka Kołakowskiego z Oksfordu, Michała Głowińskiego, Krystyny Kersten, Jerzego Łojka, Feliksa Konecznego, Kazimierza Wyki, Kazimierza Kumanieckiego i Tomasza Burka, a także publicystów i redaktorów, np. Marka Skwarnickiego i Jerzego Turowicza z „Tygodnika Powszechnego”. W bibliotece znajduje się największy na świecie zbiór muzycznych rękopisów Fryderyka Chopina, archiwum Grażyny Bacewicz i Grzegorza Fitelberga, a ostatnio dołączono kompletne archiwum Henryka Mikołaja Góreckiego. Tutaj trafiło archiwum Krzysztofa Komedy, które stało się początkiem Archiwum Jazzu Polskiego, i Maryli Rodowicz, które zainicjowało Archiwum Polskiej Muzyki Rozrywkowej.

Utrzymując właściwą równowagę pomiędzy obowiązkiem zachowania całości polskiego piśmiennictwa dla przyszłych pokoleń a potrzebą jak najszerszego udostępniania zbiorów ? przy poszanowaniu prawa autorskiego ? Biblioteka Narodowa umożliwia czytelnikom korzystanie z publikacji w czytelniach. Największą liczbę użytkowników odnotowuje jednak w Internecie. Dzięki nowoczesnemu portalowi POLONA udostępnia bezpłatnie i w najwyższej rozdzielczości ponad 2 miliony obiektów z możliwością pobierania i dowolnego wykorzystywania, także w celach komercyjnych.

W poniedziałek, 26 lutego o godz. 14:00, w Pałacu Rzeczypospolitej (pl. Krasińskich 3/5) zaplanowano uroczystość z okazji 90. rocznicy podpisania rozporządzenia o reaktywowaniu Biblioteki Narodowej. Weźmie w niej udział Prezydent Andrzej Duda, osobistości ze świata kultury i dziennikarze. W trakcie wydarzenia pokazane zostaną najcenniejsze zabytki ze Skarbca Biblioteki Narodowej.