Emerytowana zdrajczyni czy kobieta zatroskana o losy świata? Premiera filmu „Tajemnice Joan” na podstawie powieści Jennie Rooney

14 czerwca 2019

Od piątku 14 czerwca w kinach wyświetlany jest film „Tajemnice Joan” w reżyserii Trevora Nunna na motywach powieści Jennie Rooney. To wciągająca historia szpiegowska z wielką miłością w tle, o niemożliwych do rozstrzygnięcia dylematach moralnych i niezwykle trudnych decyzjach, które mogą zaważyć na całym życiu. Książka pojawiła się właśnie w księgarniach nakładem Wydawnictwa Sonia Draga.

Tytułowa Joan żyje szczęśliwie i spokojnie na przedmieściach Londynu. Jednak pewien dramatyczny tydzień rozbija życie jej i jej rodziny, gdy MI5 aresztuje niepozorną emerytkę i oskarża ją o szpiegostwo na rzecz Rosjan.

Podczas przesłuchania Joan wraca do wspomnień ze studenckiego życia. W 1938 roku w Cambridge zaangażowała się w działalność pełnej życia i energii grupy, która stworzyła studenckie towarzystwo komunistyczne. Szczególnie pociągał ją młody rosyjski student, Leo Galich, który urodził się w Rosji i uciekł z pogromu do Niemiec, a potem z opanowanych przez nazizm i antysemityzm Niemiec dalej, do Anglii. Joan nie potrafi do końca odróżnić, czy chłopak naprawdę darzy ją uczuciem, czy (jak niepokoi się wewnętrznie), zaleca się do niej tylko po to, żeby wciągnąć ją w działalność partii komunistycznej. Joan zaprzyjaźnia się też z Sonią, studentką, która okazuje się kuzynką Leo, dzielącą z nim wiele przerażających doświadczeń z przeszłości.

Gdy Anglia oficjalnie wypowiada wojnę III Rzeszy, niemieccy przyjaciele Joan nie mogą pozostać w jej kraju. Tymczasem Joan zdobywa dyplom w dziedzinie fizyki (choć do 1940 roku dyplomy naukowe kobiet nazywane są „certyfikatami”). Młoda kobieta zostaje zaproszona na rozmowę w sprawie pracy, czym jest nieco zaskoczona. Otrzymuje posadę przy ściśle tajnym projekcie w słynnym Laboratorium Cavendisha w Cambridge. Stopniowo Joan, która robi wrażenie na szefie projektu, profesorze Maxie Daviesie, zostaje dopuszczona do tajemnicy ? naukowcy próbują zbudować bombę atomową.

W pokoju przesłuchań do starszej Joan dołącza jej syn, Nick, prawnik, który chce za wszelką cenę oczyścić imię matki. Ciąg oskarżeń i zaprzeczeń trwa aż do chwili, gdy Joan załamuje się. Jednak załamanie nie jest wynikiem zmęczenia, a wzrastającej w niej świadomości, że oskarżenie jej o szpiegostwo może rzeczywiście mieć solidne podstawy.

Młoda Joan zdecydowanie opierała się presji komunistycznych przyjaciół, żeby zdradzić tajemnice projektu, w który od pewnego czasu była bardzo dobrze wprowadzona. Jednak, jak wielu innych naukowców pracujących nad stworzeniem bomby atomowej w Ameryce, Kanadzie czy Wielkiej Brytanii, poczuła ogromny wstyd i poczucie winy, gdy ich dzieło spowodowało masowe zniszczenia w Hiroszimie, a kilka dni później w Nagasaki.

Co można zrobić, żeby zapobiec takim tragediom w przyszłości? Rozdarta między miłością do obsesyjnie wymagającego Leo i coraz większym uczuciem do szefa projektu, Maxa, Joan musi zdecydować. Jeśli zdradzi tajemnice Rosjanom, zimnowojennym wrogom, zostanie zdrajczynią kraju. Ale może stworzyć też rodzaj równowagi, która zapobiegnie kolejnym próbom użycia przerażającej broni…

Powieść Jennie Rooney, choć fikcyjna, zainspirowana jest niezwykłą, kontrowersyjną i prawdziwą historią Melity Norwood, brytyjskiej naukowiec i urzędniczki, która zdradzała Rosji tajemnice przez cztery dekady, podczas pracy w obiekcie badawczym zajmującym się konstrukcją bomby atomowej.

Trevor Nunn, wielokrotnie nagradzany reżyser teatralny, dostrzegł potencjał filmowy książki, gdy tylko spojrzał na jej okładkę w księgarni. „To była powieść, od której nie można się oderwać” ? wspomina. „Obecnie na końcu książki znajduje się nie tylko nota biograficzna autora, ale także adres mailowy, przez który można wyrazić opinię. Napisałem: 'Jestem pewien, że prawa zostały już dawno sprzedane, ale z tego koniecznie powinien powstać film’. Niemal natychmiast dostałem mail zwrotny od autorki, Jennie Rooney, która odpowiedziała: 'Nie, prawa nie zostały sprzedane, a nie mogę sobie wyobrazić nic bardziej ekscytującego'”.

Zaintrygowany Trevor skontaktował się z producentem Davidem Parfittem, w którego dorobku jest wiele udanych produkcji, między innymi oscarowy „Zakochany Szekspir”. „Przyszedł do biura tryskając entuzjazmem, jak to Trevor potrafi” ? wspomina David. „’To jest film! Musisz to przeczytać’. Przeczytałem i pomyślałem, że ma absolutną rację”.

Żeby przenieść „Tajemnice Joan” na ekran, producenci zwrócili się do scenarzystki Lindsay Shapero, którą zafascynowała głębia, złożoność i potencjał powieści Jennie Rooney. „Jennie zrobiła z Joan postać, której motywem jest bierny opór ? powód znacznie bardziej logiczny niż ideologia. Wydaje mi się, że dzięki temu postać Joan jest znacznie sympatyczniejsza, łatwiej okazać jej empatię. Widzimy jej podróż przez życie, nie postrzegamy jej jako dwuwymiarowej komunistki” ? chwali pisarkę Lindsay Shapero. „Jennie doskonale spisała się też w kwestii struktury. Głównym elementem pisania scenariusza jest struktura. Mamy tu dwie linie czasowe. Jest dzień obecny, kiedy próbujemy się dowiedzieć, czy ona była szpiegiem, czy nie. To doskonała rama, która pozwala nam wracać w przeszłość i powoli rozwijać historię. We współczesnej linii czasowej trzeba dbać o to, żeby nie powtarzać w kółko tej samej sceny. ’? Zrobiłaś to? ? Nie’. Trzeba po trosze wtłaczać w te sceny informacje, dzięki którym zmienia się nasze postrzeganie postaci. Trzeba włączać ważne elementy tła. We współczesnej linii czasowej widzimy daleko sięgające reperkusje tego, co stało się w przeszłości. Dlatego te dwie linie czasowe są tak przydatne”.

Oprócz struktury, Lindsay zainteresowało bogactwo dylematów moralnych w powieści i złożony charakter całej historii ? a szczególnie romans studentki Joan i Leo, przystojnego, drażliwego młodego Rosjanina, z którym łączy ją namiętna miłość. „Każdy inaczej postrzega ten film. Dla mnie zawsze rodziło się pytanie ? czy Leo kocha Joan? I czy w ogóle jest mężczyzną, który potrafi kochać? Leo to wspaniale skomplikowana postać. W jego przypadku chodzi i o miłość, i o obowiązek, i o interesy. Ja wiem, co czuję, ale każdy może mieć o nim inną opinię. To bardzo ekscytujące. Myślę, że chodzi tu też o to, jak ktoś zwyczajny, taki jak my, daje się wciągnąć w coś naprawdę ekstremalnego. Mam nadzieję, że osiągnęliśmy ten efekt. Że widzowie zrozumieją, jak zwykła młoda kobieta mogła dać się wciągnąć w coś, co wielu z nas uzna za zdradę. Jak można przyjąć punkt widzenia ekstremistów, samemu nie będąc ekstremistą?” ? komentuje scenarzystka. Te dylematy moralne łatwiej było pokazać dzięki obsadzeniu w roli starszej Joan wielokrotnie nagradzanej aktorki Judi Dench. „To była ogromna zaleta, ponieważ ona wzbudza sympatię wszystkich. To wspaniała aktorka z wielką charyzmą” ? dodaje Lindsay.

Judi Dench od początku była na samym szczycie sporządzonej przez producentów listy aktorów do tej roli. Sam reżyser znał ją od końca lat 60., gdy współpracowali przy sztuce teatralnej. W trakcie realizacji filmu po raz pierwszy spotkali się po dwóch stronach kamery. Dla Judi sam udział Trevora był wystarczający, żeby zainteresować się projektem: „Kiedy mnie poprosił, powiedziałam, że chętnie to zrobię, zanim cokolwiek przeczytałam i dowiedziałam się o temacie”. Czytając scenariusz, aktorka zafascynowała się pozornie niewinną kobietą i jej niezwykłą tajemnicą życiową. „To zwyczajna osoba, mieszkająca w niepozornym domu, która mając siedemdziesiąt kilka lat okazała się dawną członkinią siatki szpiegów z Cambridge. Była naprawdę świetna w zachowywaniu tajemnicy. Bardzo wierzyła w to, co zrobiła. Wiedziała, dlaczego to zrobiła i zachowała to w tajemnicy” ? mówi Dench.

Żeby zrozumieć motywację Joan, musimy spojrzeć na życie jej oczami. Dlatego tak ważne dla powodzenia filmu było obsadzenie roli młodej Joan. Bohaterkę dopiero zdobywającą życiowe doświadczenia gra aktorka Sophie Cookson. „Oczywiście Judi jest opoką filmu. Pojawia się cały czas w scenach przesłuchań, ale opowieść skupia się na młodej Joan i to ona prowadzi nas przez opowieść. Zaczyna od naiwnej studentki, by stać się dojrzałą kobietą. Po drodze jest też kilka związków. Na końcu filmu jest zupełnie inną osobą niż ta, którą poznajemy na początku. Sophie świetnie się spisała” ? mówi producent David Parfitt.

Obok Judi Dench i Sophie Cookson w filmie występują także: Stephen Campbell Moore w roli Maxa, profesora fizyki, mentora młodej Joan; Tom Hughes jako Leo, młody komunista i pierwsza miłość Joan; Ben Miles jako Nick, syn i prawnik Joan, oraz Tereza Srbova w roli studentki Cambridge, przyjaciółki i powierniczki Joan.

Chociaż film przybliża środowisko „Szpiegów z Cambridge”, jest w rzeczywistości historią Joan. „Wiedziałem co nieco o kręgu szpiegów z Cambridge. Szpiegowali dla Rosji wierząc w komunistyczne zasady. Ale to nie jest taka historia. Joan ma bardzo wyraźne zasady ? nie jest szczególnie zainteresowana komunizmem. Ona po prostu trafia na uroczego chłopaka, który jest komunistą. Ale opiera się wszelkim próbom 'nawrócenia’ jej. Tak naprawdę chodzi o dylemat moralny związany ze zbrojeniami nuklearnymi. Wszystko, co zrobiła i czego nie zrobiła, jest związane właśnie z tym, a nie z jej przekonaniami politycznymi” ? opowiada David Parfitt. Jak dodaje reżyser Trevor Nunn, można powiedzieć, że to intymna historia o bardzo poważnym temacie. Spotykamy bardzo wiarygodne postacie w pewnym określonym czasie, dzięki czemu możemy identyfikować się z ich słabościami, ich marzeniami, ich pragnieniami.

Poniżej możecie zobaczyć zwiastun filmu „Tajemnice Joan”: